धातुनिर्माणजगति विभिन्नघटकानाम् गुणवर्धनं कार्यक्षमतां च वर्धयितुं पृष्ठीयचिकित्सानां महती भूमिका भवति ।उपलब्धानां अनेकविकल्पानां मध्ये एलोडीन् परिष्करणं स्वस्य अद्वितीयलाभानां बहुमुख्यतायाः च कृते लोकप्रियविकल्परूपेण उद्भूतम् अस्ति ।अस्मिन् लेखे वयं एलोडीन-लेपनस्य मौलिकविषयेषु, विभिन्नेषु उद्योगेषु तस्य महत्त्वं, अन्येभ्यः पृष्ठीय-उपचारेभ्यः कथं भिद्यते इति विषये गोतां करिष्यामः ।
एलोडीन प्रक्रियां अवगन्तुम्
एलोडीन लेपनप्रक्रिया व्याख्याता
एलोडीन् इति क्रोमेट्रूपान्तरणलेपनं यत् धातुनां विशेषतः एल्युमिनियमस्य तस्य मिश्रधातुनां च जङ्गमात् रक्षति ।प्रक्रियायां धातुपृष्ठस्य एलोडीनविलयनस्य च मध्ये रासायनिकविक्रिया भवति, यस्य परिणामेण पतली, रक्षात्मकस्तरस्य निर्माणं भवति ।
एलोडीन-लेपनस्य रासायनिकसंरचनायां सामान्यतया क्रोमियम-यौगिकाः सन्ति, यथा क्रोमिक-अम्लः, सोडियम-डाइक्रोमेट्, अथवा पोटेशियम-डाइक्रोमेट्एते यौगिकाः एल्युमिनियमपृष्ठेन सह प्रतिक्रियां कृत्वा जटिलधातु-क्रोम-आक्साइड्-स्तरं निर्मान्ति यत् उत्तमं जंगप्रतिरोधं, रङ्ग-आसंजनं च उन्नतं प्रदाति
एलोडीन-परिष्करणं प्रयोक्तुं सरलं, तथापि सटीकं, चरण-चरण-प्रक्रिया भवति:
1. सफाई : धातुपृष्ठं सम्यक् स्वच्छं कृत्वा यत्किमपि मलं, तैलं, दूषकं वा दूरीकर्तुं शक्यते।
2. प्रक्षालनम् : भागं जलेन प्रक्षालितं भवति यत् सर्वाणि सफाईकारकाणि निष्कासितानि इति सुनिश्चितं भवति।
3. विऑक्सीकरणम् : आवश्यकतानुसारं धातुपृष्ठं विआक्सीडाइजिंग एजेण्टेन उपचारं कृत्वा यत्किमपि आक्साइडं निष्कासितम् अस्ति ।
4. एलोडीन-प्रयोगः : भागः एलोडीन-विलयने निर्दिष्टसमयं यावत्, सामान्यतया कतिपयानि निमेषाणि यावत् विसर्जितः भवति ।
5. अन्तिमप्रक्षालनम् : लेपितभागं जलेन प्रक्षालितं भवति यत् किमपि अतिरिक्तं Alodine घोलं दूरीकर्तुं शक्यते।
6. शोषणम् : विशिष्टापेक्षानुसारं वायुः वा तापः वा उपयुज्य भागः शोष्यते ।
सम्पूर्णे प्रक्रियायां, सुसंगतं उच्चगुणवत्तायुक्तं च परिणामं सुनिश्चित्य एलोडीन-विलयनस्य सान्द्रता, पीएच, तापमानं च समुचितं नियन्त्रणं स्थापयितुं महत्त्वपूर्णम् अस्तिसम्पूर्णा प्रक्रिया तुल्यकालिकरूपेण द्रुतगतिः भवति, अधिकांशभागेषु पूर्णतायै केवलं ५ तः ३० निमेषाः आवश्यकाः भवन्ति, तेषां आकारस्य, इष्टलेपनस्य स्थूलतायाः च आधारेण
परिणामस्वरूपं एलोडीन् लेपनम् अविश्वसनीयतया पतला भवति, यस्य मोटाई केवलं ०.००००१ तः ०.००००४ इञ्च् (०.२५-१ माइक्रोन) यावत् भवति ।कृशतायाः अभावेऽपि लेपनं असाधारणं जंगरक्षणं ददाति, तस्य उपरि प्रयुक्तानां रङ्गानाम् अन्येषां परिष्करणानाम् आलम्बनं च वर्धयति
क्रोमेटरूपान्तरणलेपनस्य वर्गाः
एलोडीन् लेपनं भिन्नवर्गेषु भवति, प्रत्येकस्य अद्वितीयगुणाः सन्ति ।द्वौ सर्वाधिकं प्रचलितौ वर्गः १ क, वर्गः ३ च ।
१ ए वर्गस्य लेपनं स्थूलतरं कृष्णतरं च भवति ।एतेन तेषां जंगप्रतिरोधः श्रेष्ठः भवति, विशेषतः अरञ्जितानां भागानां कृते ।ते एल्युमिनियमपृष्ठेषु रङ्गस्य आसंजनं अपि सुधरयन्ति ।
तृतीयवर्गस्य लेपनं कृशतरं लघुतरं च भवति ।ते विद्युत् चालकतां न्यूनतमं प्रभावितं कुर्वन्तः जंगरक्षणं ददति ।
लेपनस्य मोटाई चालकतां प्रभावितं करोति ।मोटाः वर्गः १ ए लेपनाः विद्युत्प्रतिरोधं किञ्चित् वर्धयन्ति ।पतलाः तृतीयवर्गस्य लेपनाः अस्य प्रभावस्य न्यूनीकरणं कुर्वन्ति ।
अत्र द्रुततुलना अस्ति :
गुणः | कक्षा १ क | कक्षा 3 |
स्थूलता | स्थूलतरम् | कृशतरम् |
जंग प्रतिरोध | श्रेष्ठतर | शोभन |
विद्युत चालकता | किञ्चित् न्यूनीकृतम् | न्यूनतमं प्रभावितं भवति |
विशिष्टाः प्रयोगाः | अरञ्जित भाग, रङ्ग आसंजन | विद्युत् घटक |
समीचीनवर्गस्य चयनं भवतः आवश्यकतायाः आधारेण भवति।वर्गः १ ए अधिकतमं जंगप्रतिरोधं प्रदाति ।कक्षा ३ विद्युत्प्रदर्शनेन सह रक्षणस्य सन्तुलनं करोति ।
प्रत्येकस्य वर्गस्य सामर्थ्यं अवगत्य भवतः अनुप्रयोगाय उत्तमं Alodine लेपनं चयनं कर्तुं साहाय्यं करोति।
अनुप्रयोगाः तथा डिजाइनविचाराः
एलोडीन फिनिश के अनुप्रयोग
एलोडीन-लेपनस्य उपयोगः विस्तृत-उद्योगेषु भवति ।एयरोस्पेस् तः इलेक्ट्रॉनिक्सपर्यन्तं एते बहुमुखी परिष्करणाः महत्त्वपूर्णं रक्षणं, कार्यप्रदर्शनस्य च लाभं प्रदास्यन्ति ।
अस्य एकः सामान्यः अनुप्रयोगः एयरोस्पेस् उद्योगे अस्ति ।विमानस्य भागाः, यथा अवरोहणसाधनं, पक्षघटकाः, धडखण्डाः च, प्रायः जंगप्रतिरोधाय एलोडिन् इत्यस्य उपरि अवलम्बन्ते ।उड्डयनस्य कठोरपरिस्थितयः कठिनं, स्थायित्वं च लेपनस्य आवश्यकतां जनयन्ति ।
प्रकरणस्य अध्ययनम् : बोइङ्ग् ७८७ ड्रीमलाइनर् इत्यस्य पक्षस्य, पुच्छस्य च संरचनासु एलोडीन् इत्यस्य उपयोगः भवति ।लेपनं एतेषां महत्त्वपूर्णघटकानाम् जङ्गमात् रक्षणाय सहायकं भवति, विमानस्य सुरक्षां दीर्घायुषः च सुनिश्चितं करोति ।
अन्यः प्रमुखः उद्योगः इलेक्ट्रॉनिक्सः अस्ति ।एलोडीनस्य उपयोगः प्रायः इलेक्ट्रॉनिकगृहेषु, संयोजकेषु, तापनिक्षेपकेषु च भवति ।लेपनं विद्युत् चालकतां निर्वाहयन् जंगप्रतिरोधं प्रदाति ।
किं भवन्तः जानन्ति स्म ?एलोडीनस्य उपयोगः चिकित्सा-उद्योगे अपि भवति ।शल्यचिकित्सायन्त्रेषु, प्रत्यारोपणीययन्त्रेषु च द्रष्टुं शक्यते ।
अन्ये सामान्यानुप्रयोगाः सन्ति- १.
● वाहन भाग
● समुद्री घटक
● सैन्य उपकरण
● वास्तुकला तत्त्व
उद्योगः किमपि न भवतु, एलोडीन् एल्युमिनियमभागानाम् रक्षणाय, वर्धनाय च विश्वसनीयं मार्गं प्रदाति ।
एलोडीन परिष्करणस्य डिजाइनविचाराः
एलोडीन् परिष्करणार्थं भागानां डिजाइनं कुर्वन् विचारणीयाः अनेकाः प्रमुखाः कारकाः सन्ति ।एते लेपनस्य गुणवत्तां प्रभावशीलतां च प्रभावितुं शक्नुवन्ति ।
प्रथमं सर्वप्रथमं च पृष्ठसज्जीकरणम् ।एल्युमिनियमपृष्ठं लेपनात् पूर्वं स्वच्छं दूषकरहितं च भवितुमर्हति ।यत्किमपि मलं, तैलं, आक्साइड् वा सम्यक् आसंजनं निवारयितुं शक्नोति ।सम्यक् सफाई अत्यावश्यकी अस्ति।
अन्यत् महत्त्वपूर्णं कारकं लेपनस्य स्थूलता अस्ति ।यथा वयं चर्चां कृतवन्तः, Alodine लेपनस्य मोटाई जंगप्रतिरोधः, विद्युत् चालकता इत्यादीन् गुणान् प्रभावितं कर्तुं शक्नोति ।डिजाइनरः स्वस्य आवश्यकतानुसारं लेपनस्य समुचितं वर्गं अवश्यं चिनुत ।
प्रो टिप्: गम्भीर-अनुप्रयोगानाम् कृते, प्रायः अनुभविना Alodine-अनुप्रयोगकर्तृणा सह कार्यं कर्तुं सर्वोत्तमम् ।ते समीचीनलेपनमोटाईं एकरूपतां च सुनिश्चित्य साहाय्यं कर्तुं शक्नुवन्ति।
एकरूपतायाः विषये वदन्, सुसंगतं लेपनस्थूलतां प्राप्तुं महत्त्वपूर्णम् अस्ति ।असमानलेपनेन दुर्बलबिन्दवः अथवा कार्यक्षमतायाः विविधताः भवितुम् अर्हन्ति ।समुचितप्रयोगप्रविधयः गुणवत्तानियन्त्रणपरिपाटाः च अत्यावश्यकाः सन्ति ।
Alodine इत्यनेन उत्तमं परिणामं प्राप्तुं केचन युक्तयः अत्र सन्ति:
● लेपनात् पूर्वं भागाः सम्यक् स्वच्छाः भवन्ति इति सुनिश्चितं कुर्वन्तु
● भवतः आवश्यकतानुसारं लेपनस्य समुचितं वर्गं चिनुत
● महत्त्वपूर्णभागानाम् अनुभविनां प्रयोक्तृणां सह कार्यं कुर्वन्तु
● एकरूपकवरेजार्थं समुचितप्रयोगप्रविधिनाम् उपयोगं कुर्वन्तु
● लेपनस्य स्थिरतायाः सत्यापनार्थं गुणवत्तानियन्त्रणपरिहाराः कार्यान्विताः
डिजाइन विचार | महत्त्वम् |
पृष्ठीय सज्जता | सम्यक् आसंजनार्थं महत्त्वपूर्णम् |
लेपन मोटाई | जंगप्रतिरोधं चालकतां च प्रभावितं करोति |
एकरूपता | सुसंगतं कार्यप्रदर्शनं सुनिश्चितं करोति |
गुणवत्ता नियन्त्रण | लेपनं विनिर्देशान् पूरयति इति सत्यापयति |
एतान् डिजाइनविचारानपि मनसि कृत्वा भवान् स्वस्य एलोडीन-लेपितानां भागानां सर्वोत्तमप्रदर्शनं सुनिश्चितं कर्तुं शक्नोति ।विमानघटकः वा इलेक्ट्रॉनिकयन्त्रं वा, समुचितं डिजाइनं अनुप्रयोगं च सफलतायाः कुञ्जी अस्ति ।
मजेदारं तथ्यम् : एलोडीन् प्रक्रिया प्रथमवारं १९४० तमे दशके सैन्यप्रयोगाय विकसिता ।अद्यत्वे विश्वे असंख्य-उद्योगेषु अस्य उपयोगः भवति ।
एलोडीन फिनिशस्य लाभाः चुनौतयः च
एलोडीन कोटिंग्स के लाभ
एलोडीन-लेपनं लाभानाम् एकं श्रेणीं प्रददाति यत् एल्युमिनियम-भागानाम् रक्षणार्थं लोकप्रियं विकल्पं करोति ।सम्भवतः सर्वाधिकं महत्त्वपूर्णं लाभं तेषां उत्तमः जंगप्रतिरोधः अस्ति ।
एलोडीन् एल्युमिनियमपृष्ठे कृशं सघनं स्तरं निर्माति ।एषः स्तरः धातुं सीलयति, आर्द्रतायाः, संक्षारकतत्त्वानां च प्रवेशं निवारयति ।परिणामः एकः भागः भवति यः कठोरवातावरणं जङ्गमं वा अवनतिं वा विना सहितुं शक्नोति ।
मजेदारं तथ्यम् : एलोडीन-लेपिताः भागाः लवण-स्प्रे-परीक्षासु सहस्राणि घण्टाः जीवितुं शक्नुवन्ति, यत् जंग-प्रतिरोधस्य सामान्यं मापम् अस्ति ।
अन्यः प्रमुखः लाभः रङ्गस्य आसंजनस्य उन्नतिः अस्ति ।एलोडीन् रङ्गस्य बन्धनार्थं आदर्शपृष्ठं प्रदाति ।एतेन चित्रितानां भागानां स्थायित्वं दीर्घायुषः च वर्धते ।
एलोडीन् विद्युत्-ताप-चालकता अपि वर्धयति ।कृशः, प्रवाहकीयः लेपनः विद्युत्-तापयोः कुशलतया स्थानान्तरणं कर्तुं शक्नोति ।इलेक्ट्रॉनिकघटकानाम्, तापसंवेदनशीलभागानां च कृते एतत् विशेषतया बहुमूल्यम् अस्ति ।
किं भवन्तः जानन्ति स्म ?एलोडीनस्य चालकता ग्राउण्डिंग् तथा ईएमआई शील्डिंग् अनुप्रयोगेषु लोकप्रियं विकल्पं करोति ।
अन्ते एलोडीन् अन्येषां लेपनानाम् अपेक्षया पर्यावरणीयसुरक्षालाभान् प्रदाति ।विशेषतः हेक्स-रहिताः प्रकार-2-लेपनाः षट्संयोजक-क्रोमियम-सम्बद्धानां स्वास्थ्य-जोखिमानां विना जंग-संरक्षणं प्रदान्ति ।
एलोडीन परिष्करणस्य लक्षणम्
एलोडीनस्य एकं विलक्षणं लक्षणं तस्य कृशपटलस्य स्थूलता अस्ति ।विशिष्टानि लेपनानि केवलं ०.००००१ तः ०.००००४ इञ्च् यावत् स्थूलतां प्राप्नुवन्ति ।एतस्य कृशतायाः अभावेऽपि एलोडीन् जंगस्य, क्षरणस्य च विरुद्धं दृढं रक्षणं ददाति ।
अन्यत् उल्लेखनीयं विशेषता अस्ति यत् अनुप्रयोगस्य तापमानं न्यूनं भवति ।एलोडीन् कक्षतापमात्रे, उच्चतापस्य आवश्यकतां विना, प्रयोक्तुं शक्यते ।एतेन लेपनप्रक्रिया सरलं भवति, ऊर्जाव्ययः न्यूनीकरोति च ।
एलोडीनस्य चालकता अपरं प्रमुखं लक्षणम् अस्ति ।लेपनेन विद्युत्-तापयोः कुशल-स्थानांतरणं भवति, येन इलेक्ट्रॉनिक-ताप-अनुप्रयोगानाम् आदर्शः भवति ।
प्रकरण-अध्ययनम् : एकः प्रमुखः एयरोस्पेस्-निर्माता स्वस्य विमानघटकानाम् कृते एलोडीन्-इत्यत्र परिवर्तनं कृतवान् ।कृशः, प्रवाहकीयः लेपनः भागेषु महत्त्वपूर्णं भारं वा मोटाई वा न योजयित्वा उत्तमं जंगप्रतिरोधं ददाति स्म ।
एलोडीन् इत्यस्य व्यय-प्रभावशीलतायाः कृते अपि प्रसिद्धम् अस्ति ।सरलं, कक्षतापमानस्य अनुप्रयोगप्रक्रिया व्ययस्य न्यूनीकरणे सहायकं भवति ।तथा च एलोडीन् इत्यनेन प्रदत्तं दीर्घकालं यावत् रक्षणं कालान्तरे अनुरक्षणस्य प्रतिस्थापनस्य च व्ययस्य न्यूनीकरणं कर्तुं शक्नोति।
प्रो टिप्: यद्यपि एलोडीन् अत्यन्तं स्थायित्वं भवति तथापि अविनाशी नास्ति।समुचितं परिचर्या, परिपालनं च एलोडीन-लेपितानां भागानां आयुः विस्तारयितुं साहाय्यं कर्तुं शक्नोति ।
आव्हानानि सीमाश्च
अनेकलाभानां अभावेऽपि एलोडीन् परिष्करणं केषाञ्चन आव्हानानां सीमानां च सह आगच्छति एव ।विषाक्तपदार्थानाम् संचालनम् एकः बृहत्तमः चिन्ता अस्ति ।
प्रकारः १ एलोडीन् लेपनेषु षट्संयोजकक्रोमियमः भवति, यः ज्ञातः कार्सिनोजेनः अस्ति ।एतैः लेपनैः सह कार्यं कर्तुं श्रमिकाणां पर्यावरणस्य च रक्षणार्थं कठोरसुरक्षापरिपाटानां आवश्यकता भवति ।सम्यक् वायुप्रवाहः, सुरक्षासामग्री, अपशिष्टनिष्कासनप्रक्रिया च अत्यावश्यकाः सन्ति ।
किं भवन्तः जानन्ति स्म ?अनेकेषु देशेषु षट्संयोजकक्रोमियमस्य उपयोगं प्रतिबन्धयन्तः नियमाः सन्ति ।अनेन सुरक्षिततरं, हेक्स-रहितं प्रकार-२ लेपनं प्रति परिवर्तनं जातम् ।
अन्यत् सम्भाव्यसीमा कृशलेपनस्य स्थूलता अस्ति ।यद्यपि एलोडीन् उत्तमं जंगप्रतिरोधं प्रदाति तथापि भारीपरिधानस्य वा घर्षणस्य वा अधीनानां भागानां कृते एतत् पर्याप्तं न भवेत् ।एतेषु सति एनोडाइजिंग् इत्यादीनि स्थूलतरलेपनानि आवश्यकानि भवेयुः ।
अन्ते एकरूपं लेपनमोटाईं प्राप्तुं विशेषतः जटिलभागेषु चुनौतीपूर्णं भवितुम् अर्हति ।असमानलेपनेन जंगप्रतिरोधस्य चालकतायां च भिन्नता भवितुम् अर्हति ।सुसंगतपरिणामान् सुनिश्चित्य समुचितप्रयोगप्रविधयः गुणवत्तानियन्त्रणपरिपाटाः च महत्त्वपूर्णाः सन्ति ।
एतेषां आव्हानानां निवारणाय केचन रणनीतयः अत्र सन्ति-
● यदा सम्भवं तदा हेक्स-रहित-प्रकार-2-लेपनस्य उपयोगं कुर्वन्तु
● प्रकार 1 लेपनस्य निबन्धनार्थं सख्तसुरक्षाप्रोटोकॉलं कार्यान्वितं कुर्वन्तु
● अत्यधिकं घर्षितभागानाम् वैकल्पिकलेपनस्य विषये विचारं कुर्वन्तु
● एकरूपकवरेजं सुनिश्चित्य अनुभविभिः आवेदकैः सह कार्यं कुर्वन्तु
● लेपनस्य स्थिरतायाः सत्यापनार्थं गुणवत्तानियन्त्रणपरिहाराः कार्यान्विताः
एलोडीन लेपन के प्रकार
MIL-DTL-5541 प्रकार 1 लेप: विशेषताएँ तथा अनुप्रयोग
यदा Alodine coatings इत्यस्य विषयः आगच्छति तदा MIL-DTL-5541 Type 1 इति प्रसिद्धेषु अन्यतमम् अस्ति ।'हेक्स क्रोम' लेपनम् इति अपि उच्यते, एतेषु उत्तमजंगसंरक्षणार्थं षट्संयोजकक्रोमियमः भवति ।
प्रथमप्रकारस्य लेपनं विशिष्टसुवर्णवर्णीयं, भूरेण, स्पष्टरूपेण वा प्रसिद्धम् अस्ति ।ते उत्तमं जंगप्रतिरोधं रङ्गस्य आसंजनं च प्रदास्यन्ति, येन ते एरोस्पेस् तथा रक्षाप्रयोगेषु लोकप्रियं विकल्पं भवन्ति ।
किं भवन्तः जानन्ति स्म ?प्रायः विमानस्य अवरोहणयन्त्रे प्रथमप्रकारस्य लेपनस्य उपयोगः भवति, यत्र जंगसंरक्षणं महत्त्वपूर्णं भवति ।
परन्तु षट्संयोजकः क्रोमियमः ज्ञातः कर्करोगजनकः अस्ति ।फलतः प्रथमप्रकारस्य लेपनं कठोरसुरक्षापर्यावरणविनियमानाम् अधीनम् अस्ति ।सम्यक् संचालनं, वायुप्रवाहः, अपशिष्टनिष्कासनं च अत्यावश्यकम् ।
प्रकार 1 लेपनस्य अन्ये प्रासंगिकाः मानकाः सन्ति- १.
● AMS-C-5541: प्रकार 1 लेपन के लिए एयरोस्पेस सामग्री विनिर्देश
● MIL-C-81706: रासायनिकरूपान्तरणलेपनस्य सैन्यविनिर्देशः
● ASTM B449: एल्युमिनियमस्य उपरि क्रोमेटलेपनस्य मानकविनिर्देशः
एते मानकाः प्रथमप्रकारस्य लेपनस्य अनुप्रयोगस्य कार्यक्षमतायाः च विस्तृताः आवश्यकताः प्रददति ।
MIL-DTL-5541 प्रकार 2 लेप: पर्यावरण-अनुकूल विकल्प
अन्तिमेषु वर्षेषु MIL-DTL-5541 Type 2 लेपनं प्रति परिवर्तनं जातम् ।'हेक्स-मुक्त' लेपनम् इति अपि प्रसिद्धाः एते षट्संयोजकक्रोमियमस्य स्थाने त्रिसंयोजकक्रोमियमस्य उपयोगं कुर्वन्ति ।
प्रकारः २ लेपनः प्रकारः १ इत्यस्य सदृशं जंगसंरक्षणं ददाति, परन्तु स्वास्थ्यस्य पर्यावरणस्य च समानं जोखिमं विना ।सामान्यतया तेषां प्रयोक्तुं निष्कासनं च सुरक्षितं भवति, येन ते अधिकाधिकं लोकप्रियाः विकल्पाः भवन्ति ।
मजेदारं तथ्यम् : यूरोपीयसङ्घस्य REACH नियमाः हेक्स-मुक्तप्रकार-2-लेपनस्य स्वीकरणं प्रेरितवन्तः ।
प्रथमप्रकारस्य द्वितीयप्रकारस्य च लेपनयोः चयनं कुर्वन् विचारणीयाः अनेकाः कारकाः सन्ति ।
● पर्यावरण एवं सुरक्षा नियम
● जंग संरक्षण के आवश्यक स्तर
● इष्टं रूपं (प्रकारः २ लेपनं प्रायः स्पष्टं वा निर्वर्णं वा भवति)
● आवेदनप्रक्रिया तथा व्ययः
सामान्यतया अधिकांशप्रयोगेषु प्रकार 2 लेपनं अनुशंसितम् अस्ति ।ते उत्तमं जंगप्रतिरोधं प्रदास्यन्ति तथा च स्वास्थ्यस्य पर्यावरणस्य च जोखिमान् न्यूनीकरोति ।परन्तु केषाञ्चन एयरोस्पेस् तथा रक्षाविनिर्देशानां कृते अद्यापि प्रथमप्रकारस्य लेपनस्य आवश्यकता भवितुम् अर्हति ।
प्रकरणस्य अध्ययनम् : एकः प्रमुखः विमाननिर्माता स्वस्य नूतनबेडानां कृते प्रकार 1 तः प्रकार 2 लेपनं प्रति परिवर्तनं कृतवान् ।हेक्स-रहित-लेपनैः श्रमिकसुरक्षासुधारं कृत्वा पर्यावरणीयप्रभावं न्यूनीकृत्य समतुल्यजंगसंरक्षणं प्रदत्तम् ।
भवतः परियोजनायाः कृते एलोडीन् लेपनस्य समीचीनप्रकारस्य चयनम्
अनेकप्रकारस्य Alodine लेपनस्य उपलब्धतायाः कारणात् भवतः परियोजनायाः कृते योग्यस्य चयनं चुनौतीपूर्णं भवितुम् अर्हति ।अत्र विचारणीयाः केचन प्रमुखाः कारकाः सन्ति ।
● सामग्रीविनिर्देशाः : जंगप्रतिरोधस्य, रङ्गस्य आसंजनस्य, चालकतायां वा किं स्तरं आवश्यकम्?
● उद्योगमानकाः : किं विशिष्टानि मानकानि वा विनिर्देशाः सन्ति येषां पूर्तिः अवश्यं करणीयः (उदाहरणार्थं, एयरोस्पेस् कृते AMS-C-5541)?
● पर्यावरणविनियमाः : भवतः क्षेत्रे षट्संयोजकक्रोमियमस्य उपयोगे प्रतिबन्धाः सन्ति वा ?
● आवेदनप्रक्रिया : लेपनं प्रयोक्तुं काः सुविधाः उपकरणानि च उपलभ्यन्ते ?
● व्ययः : प्रत्येकं प्रकारेण लेपनेन सह सम्बद्धाः किं व्ययः सन्ति, यत्र अनुप्रयोगः निष्कासनं च सन्ति?
एतेषां कारकानाम् सावधानीपूर्वकं मूल्याङ्कनं कृत्वा भवान् Alodine लेपनं चयनं कर्तुं शक्नोति यत् भवतः परियोजनायाः आवश्यकतां सर्वोत्तमरूपेण पूरयति।
प्रो टिप् : यदा संदेहः भवति तदा अनुभविना एलोडीन् एप्लीकेटर् इत्यनेन सह परामर्शं कुर्वन्तु।ते भवतः विशिष्टानां आवश्यकतानां कृते योग्यं लेपनं चयनं कर्तुं मार्गदर्शनं दातुं शक्नुवन्ति।
अत्र प्रकार 1 तथा प्रकार 2 लेपनयोः प्रमुखभेदानाम् त्वरितसारांशः अस्ति:
कारक | प्रकारः १ (हेक्स क्रोम) २. | प्रकारः २ (Hex-Free) २. |
क्रोमियम प्रकार | षट्संयोजकम् | त्रिसंयोजक |
जंग प्रतिरोध | सर्वोत्कृष्ट | सर्वोत्कृष्ट |
स्वरूपम् | सुवर्णं, भूरेण, स्पष्टं वा | प्रायः स्पष्टं निर्वर्णं वा |
स्वास्थ्य जोखिम | ज्ञातः कर्करोगजनकः | जोखिमं न्यूनीकरोति |
पर्यावरणीय प्रभाव | उच्चतरम् | अवच |
विशिष्ट अनुप्रयोग | एयरोस्पेस्, रक्षा | सामान्य औद्योगिक |
एलोडीन बनाम एनोडाइजिंग : एक तुलनात्मक विश्लेषण
एनोडाइजिंग प्रक्रिया अनकवर
एल्युमिनियमभागानाम् अन्यत् लोकप्रियं परिष्करणं एनोडाइजिंग् अस्ति ।एलोडीन् इव एतत् जंगप्रतिरोधं प्रदाति, पृष्ठीयगुणान् च वर्धयति ।परन्तु प्रक्रिया, परिणामः च सर्वथा भिन्नाः सन्ति ।
एनोडाइजिंग् इति विद्युत् रासायनिकप्रक्रिया अस्ति या एल्युमिनियमपृष्ठे स्थूलं, छिद्रयुक्तं आक्साइड्-स्तरं निर्माति ।अयं भागः अम्लविद्युत्विलेयस्नाने निमज्ज्य विद्युत्प्रवाहस्य अधीनः भवति ।अनेन एल्युमिनियमस्य आक्सीकरणं भवति, रक्षात्मकस्तरः भवति ।
मजेदारं तथ्यम् : 'anodize' इति शब्दः 'anode,' इत्यस्मात् आगतः यत् विद्युत् रासायनिककोशिकायां सकारात्मकं विद्युत्कोशं भवति ।
एनोडाइजिंग प्रक्रियायां सामान्यतया अनेकाः चरणाः सन्ति:
1.Cleaning: एल्युमिनियम भागं सम्यक् स्वच्छं भवति यत् किमपि दूषितं दूरीकर्तुं शक्यते।
2.Etching: एकरूपं बनावटं निर्मातुं पृष्ठं रासायनिकरूपेण उत्कीर्णं भवति।
3.Anodizing: भागः विद्युत् विलेयकस्नाने विसर्जितः भवति तथा च विद्युत् प्रवाहस्य अधीनः भवति।
4.Coloring (वैकल्पिकम्): झरझरा आक्साइड् स्तरं रञ्जकं योजयित्वा वर्णं निर्मातुं शक्यते।
5.Sealing: आक्साइडस्तरस्य छिद्रं जंगप्रतिरोधं सुधारयितुम् सीलीकरणं भवति।
परिणामतः एनोडाइज्ड् स्तरः एलोडीन् लेपनस्य अपेक्षया बहु मोटः भवति, सामान्यतया ०.०००१ तः ०.००१ इञ्च् यावत् ।एतेन उत्तमं धारणं घर्षणप्रतिरोधं च प्राप्यते ।
६.२.एलोडीनस्य एनोडाइज्ड् फिनिशस्य च तुलना
यद्यपि एलोडीन् तथा एनोडाइजिंग् इत्येतयोः द्वयोः अपि एल्युमिनियमस्य कृते जंगप्रतिरोधः भवति तथापि कार्यक्षमतायाः रूपस्य च केचन प्रमुखाः भेदाः सन्ति ।
स्थायित्वस्य दृष्ट्या एनोडाइज्ड् लेपनं सामान्यतया एलोडीनस्य अपेक्षया कठिनतरं, अधिकं धारणप्रतिरोधी च भवति ।स्थूलः, कठोरः आक्साइड्-स्तरः महत्त्वपूर्णं घर्षणं, शारीरिकक्षतिं च सहितुं शक्नोति ।एलोडीन् बहु कृशतरं भवति, तस्मात् अधिकं धारणं भवति ।
परन्तु एलोडीन् सामान्यतया एनोडाइजिंगस्य अपेक्षया उत्तमं जंगप्रतिरोधं प्रदाति ।सघनः, अछिद्रयुक्तः क्रोमेट्-स्तरः संक्षारकतत्त्वानां विरुद्धं उत्तमं बाधकं भवति ।एनोडाइज्ड् स्तराः छिद्रयुक्ताः सन्तः सम्यक् सीलबद्धाः न भवन्ति चेत् संक्षारकद्रव्याणां किञ्चित् प्रवेशं कर्तुं शक्नुवन्ति ।
रूपम् अन्यः प्रमुखः अन्तरः अस्ति ।एनोडाइज्ड् भागाः विस्तृतवर्णपरिधिषु रञ्जयितुं शक्यन्ते, येन अधिकं डिजाइनलचीलता प्राप्यते ।एलोडीन् लेपनं सुवर्णं, भूरेण, स्पष्टरूपेण वा सीमितं भवति ।
कार्यात्मकरूपेण एलोडीन् प्रायः विद्युत्प्रयोगेषु प्रवाहकगुणानां कारणात् प्राधान्यं प्राप्नोति ।एनोडाइज्ड् लेपन्स् कठोरता, धारणप्रतिरोधस्य च आवश्यकतां जनयन्तः अनुप्रयोगाः अधिकतया उपयुक्ताः भवन्ति ।
व्ययः अन्यः विचारः अस्ति ।एनोडाइजिंग् सामान्यतया एलोडीन इत्यस्मात् अधिकं महत्त्वपूर्णं भवति यतोहि अधिकजटिलप्रक्रियायाः, उपकरणानां च आवश्यकता भवति ।परन्तु एनोडाइज्ड् भागानां दीर्घकालं यावत् स्थायित्वं अस्य प्रारम्भिकव्ययस्य प्रतिपूर्तिं कर्तुं शक्नोति ।
सुरक्षायाः पर्यावरणस्य च दृष्ट्या एलोडीनस्य केचन लाभाः सन्ति ।हेक्स-मुक्त प्रकारः २ एलोडीन-लेपनं पारम्परिक-एनोडाइजिंग-प्रक्रियाणां अपेक्षया सुरक्षिततरं पर्यावरण-अनुकूलं च भवति, येषु प्रायः प्रबल-अम्लानां, भारी-धातुनां च उपयोगः भवति
६.३.भवतः एल्युमिनियमभागानाम् कृते सम्यक् परिष्करणस्य चयनम्
Alodine तथा anodizing इत्येतयोः भेदं मनसि कृत्वा भवन्तः स्वस्य एल्युमिनियमभागानाम् कृते सम्यक् परिष्करणं कथं चिन्वन्ति?अत्र विचारणीयाः केचन प्रमुखाः कारकाः सन्ति ।
● जंग प्रतिरोध आवश्यकताएँ
● पहनने तथा घर्षण प्रतिरोध की आवश्यकताएँ
● इष्टरूपं रङ्गविकल्पं च
● विद्युत चालकता आवश्यकताएँ
● व्ययः उत्पादनस्य मात्रा च
● सुरक्षा एवं पर्यावरण नियम
सामान्यतया एलोडीन् तेषां भागानां कृते उत्तमः विकल्पः अस्ति येषु निम्नलिखितस्य आवश्यकता भवति:
● उच्च जंग प्रतिरोध
● विद्युत चालकता
● न्यूनव्ययः
● शीघ्रं उत्पादनम्
प्रायः तेषां भागानां कृते एनोडाइजिंग् प्राधान्यं भवति येषां आवश्यकता अस्ति:
● उच्च पहनने एवं घर्षण प्रतिरोध
● सजावटी रङ्ग विकल्प
● मोटं, अधिकं टिकाऊ लेपनम्
प्रो टिप् : केषुचित् सन्दर्भेषु एलोडीन् तथा एनोडाइजिंग् इत्येतयोः संयोजनेन उभयोः लोकयोः उत्तमं प्रदातुं शक्यते ।जंगप्रतिरोधाय आधारस्तररूपेण एलोडीन् लेपनं प्रयोक्तुं शक्यते, तदनन्तरं धारणप्रतिरोधाय वर्णस्य च एनोडाइजिंगं कर्तुं शक्यते ।
अत्र Alodine तथा anodizing इत्येतयोः प्रमुखभेदानाम् सारांशः अस्ति:
कारक | एलोडीन | एनोडाइजिंग |
लेपन मोटाई | 0.00001 - 0.00004 इञ्च् | ०.०००१ - ०.००१ इञ्च् |
जंग प्रतिरोध | सर्वोत्कृष्ट | शोभन |
धारण प्रतिरोध | उचितः | सर्वोत्कृष्ट |
स्वरूपम् | सुवर्णं, भूरेण, स्पष्टं वा | वर्णानाम् विस्तृतपरिधिः |
विद्युत चालकता | शोभन | निर्धनः |
मूल्यम् | अवच | उच्चतरम् |
पर्यावरणीय प्रभाव | अधो (प्रकारः २) २. | उच्चतरम् |
अन्ततः, Alodine तथा anodizing इत्येतयोः मध्ये विकल्पः भवतः अनुप्रयोगस्य विशिष्टापेक्षासु निर्भरं भवति ।उपरिष्टाद् कारकानाम् सावधानीपूर्वकं विचारं कृत्वा लेपनविशेषज्ञैः सह परामर्शं कृत्वा भवन्तः तत् परिष्करणं चयनं कर्तुं शक्नुवन्ति यत् भवतः कार्यप्रदर्शनस्य, रूपस्य, व्ययस्य च आवश्यकतां सर्वोत्तमरूपेण पूरयति
अनुरक्षण एवं सुरक्षा
एलोडीन लेपित सतहों का निर्वाह
एलोडीन लेपितपृष्ठानां दीर्घकालीनप्रदर्शनं सुनिश्चित्य समुचितं अनुरक्षणं कुञ्जी अस्ति ।यद्यपि एलोडीन् उत्तमं जंगप्रतिरोधं प्रदाति तथापि सः पूर्णतया अभेद्यः नास्ति ।नियमितरूपेण निरीक्षणं परिचर्या च भवतः लेपितानां भागानां आयुः विस्तारयितुं साहाय्यं कर्तुं शक्नोति।
निरीक्षण युक्तयः : १.
● लेपितपृष्ठेषु क्षतिस्य, धारणस्य, जंगस्य वा किमपि लक्षणं द्रष्टुं दृष्टिगतरूपेण निरीक्षणं कुर्वन्तु।
● उच्चपरिधानस्य अथवा घर्षणस्य अधीनस्थेषु किनारेषु, कोणेषु, क्षेत्रेषु च विशेषं ध्यानं ददातु।
● आवर्धककाचस्य अथवा सूक्ष्मदर्शकस्य उपयोगेन लेपनस्य लघु-लघु-दरार-पिनहोल्-इत्यस्य जाँचं कुर्वन्तु।
यदि भवान् किमपि क्षतिं पश्यति तर्हि तत् शीघ्रमेव सम्बोधयितुं महत्त्वपूर्णम्।लघु खरोंचः अथवा जीर्णक्षेत्राणि एलोडीन टच-अप पेन अथवा ब्रश इत्यनेन स्पर्शं कर्तुं शक्यन्ते ।बृहत्तरेषु क्षेत्रेषु विच्छेदनं पुनः लेपनं च आवश्यकं भवेत् ।
सफाई मार्गदर्शिकाः : १.
● हल्के, पीएच-तटस्थ-शुद्धिकरणस्य, मृदुवस्त्रस्य वा ब्रशस्य वा उपयोगं कुर्वन्तु।
● घर्षणसफाईकर्तारः अथवा प्याडाः परिहरन्तु ये लेपनं खरचयितुं शक्नुवन्ति।
● स्वच्छजलेन सम्यक् प्रक्षाल्य सम्पूर्णतया शुष्कं कुर्वन्तु।
● विलायकस्य वा कठोररसायनानां वा उपयोगं न कुर्वन्तु येन Alodine लेपनं क्षीणं कर्तुं शक्यते।
मजेदारं तथ्यम् : एलोडीन-लेपनं किञ्चित्पर्यन्तं स्वयमेव चिकित्सां करोति ।यदि खरच्यते तर्हि क्रोमेट् स्तरः शनैः शनैः प्रवासं कृत्वा क्षतिग्रस्तक्षेत्रं पुनः सीलयितुं शक्नोति ।
नियमितरूपेण सफाई, परिपालनं च पृष्ठे मलस्य, मलिनतायाः, संक्षारकतत्त्वानां च सञ्चयं निवारयितुं साहाय्यं कर्तुं शक्नोति ।एतेन एलोडीन् लेपनस्य, अन्तर्निहितस्य एल्युमिनियमस्य च आयुः बहु विस्तारयितुं शक्यते ।
प्रो टिप्: भारी-परिधानं वा घर्षणं वा विषयेषु भागेषु, Alodine स्तरस्य उपरि स्पष्टं टॉपकोटं प्रयोक्तुं विचारयन्तु।एतेन शारीरिकक्षतिविरुद्धं रक्षणस्य अतिरिक्तस्तरः प्राप्यते ।
सुरक्षा प्रोटोकॉल तथा नियन्त्रण
एलोडीन् इत्यादिभिः क्रोमेट् रूपान्तरणलेपनैः सह कार्यं कुर्वन् सुरक्षा सर्वदा सर्वोच्चप्राथमिकता भवितुमर्हति ।एतेषु लेपनेषु खतरनाकानि रसायनानि भवितुम् अर्हन्ति येषां सम्यक् संचालनं निष्कासनं च आवश्यकम् ।
सुरक्षायाः उपायाः : १.
● एलोडीन घोलस्य संचालनकाले सदैव समुचितं व्यक्तिगतसुरक्षासाधनं (PPE) धारयन्तु।अस्मिन् दस्तानानि, नेत्ररक्षणं, यदि स्प्रे क्रियते तर्हि श्वसनयंत्रं च अन्तर्भवति ।
● धूमस्य निःश्वासं न भवतु इति सुवायुयुक्ते क्षेत्रे कार्यं कुर्वन्तु।
● एलोडीन घोलस्य त्वचासंपर्कं परिहरन्तु।यदि सम्पर्कः भवति तर्हि साबुनेन जलेन च सम्यक् प्रक्षाल्यताम् ।
● एलोडीन-विलयनं तापात्, स्फुलिङ्गात्, मुक्तज्वालाभ्यः च दूरं स्थापयन्तु।
● एलोडीन-विलयनं प्रत्यक्षसूर्यप्रकाशात् दूरं शीतलशुष्कस्थाने संग्रहयन्तु।
पर्यावरणसावधानी : १.
● एलोडीन-विलयनं जलजीवानां कृते हानिकारकं भवितुम् अर्हति ।तान् नालिकासु जलमार्गेषु वा मुक्तुं परिहरन्तु ।
● एलोडीन अपशिष्टस्य स्थानीयविनियमानाम् अनुसारं सम्यक् निष्कासनं कुर्वन्तु।एतदर्थं अनुज्ञापत्रप्राप्तस्य खतरनाककचरनिष्कासनसेवायाः उपयोगः आवश्यकः भवितुम् अर्हति ।
● एलोडीन् अपशिष्टं अन्यैः रसायनैः सह न मिश्रयन्तु, यतः एतेन खतरनाकाः प्रतिक्रियाः उत्पद्यन्ते ।
पुनःप्रयोगः निष्कासनं च : १.
● एलोडीन लेपितानां भागानां जीवनस्य अन्ते प्रायः पुनः प्रयोगः कर्तुं शक्यते।मार्गदर्शिकानां कृते स्वस्थानीयपुनःप्रयोगसुविधायाः समीपे पश्यन्तु।
● यदि पुनःप्रयोगः विकल्पः नास्ति तर्हि लेपितानां भागानां खतरनाककचराणां रूपेण निष्कासनं कुर्वन्तु।
● एलोडीन लेपितानि भागानि कदापि न दहन्तु, यतः एतेन विषाक्तधूमानि मुक्ताः भवितुम् अर्हन्ति ।
स्मर्यतां यत् षट्संयोजकः क्रोमियमः (प्रकार-१ लेपनेषु दृश्यते) एकः ज्ञातः कार्सिनोजेनः अस्ति ।संसर्गः गम्भीराः स्वास्थ्यविषयाः उत्पद्यन्ते ।सदैव सुरक्षां प्राथमिकताम् अददात्, समुचितनिबन्धनप्रोटोकॉलं च अनुसरणं कुर्वन्तु।
प्रकरणस्य अध्ययनम् : श्रमिकसुरक्षासुधारार्थं एकः निर्माणसुविधा हेक्स-मुक्तप्रकार-2 एलोडीन-लेपनेषु परिवर्तनं कृतवती ।स्वप्रक्रियातः षट्संयोजकक्रोमियमं समाप्तं कृत्वा तेषां स्वास्थ्यजोखिमाः न्यूनीकृताः, अपशिष्टनिष्कासनप्रक्रियाः सरलाः च अभवन् ।
अत्र प्रमुखसुरक्षायाः नियन्त्रणयुक्तीनां च द्रुतसारांशः अस्ति ।
● उचितं पीपीई धारयन्तु
● वायुप्रवाहयुक्तेषु क्षेत्रेषु कार्यं कुर्वन्तु
● त्वचासंपर्कं परिहरन्तु
● समाधानं सम्यक् संग्रहयन्तु
● नियमानुसारं अपशिष्टस्य निष्कासनं कुर्वन्तु
● यदा सम्भवं तदा पुनः प्रयोगं कुर्वन्तु
एलोडीन परिष्करणस्य भविष्यम्
क्रोमेट् रूपान्तरणलेपनस्य नवीनताः
एलोडीन् परिष्करणस्य भविष्यं उज्ज्वलम् अस्ति, यत्र क्रोमेट् रूपान्तरणलेपनप्रौद्योगिक्यां निरन्तरं नवीनताः उन्नतयः च सन्ति ।शोधकर्तारः निर्मातारश्च निरन्तरं नूतनानि सूत्राणि, अनुप्रयोगविधयः च विकसितवन्तः येन कार्यक्षमता, सुरक्षा, पर्यावरणमैत्री च सुधारः भवति ।
नवीनतायाः एकः रोमाञ्चकारी क्षेत्रः अवर्णरूपान्तरणलेपनस्य विकासे अस्ति ।एतेषु लेपनेषु क्रोमियमस्य उपयोगं विना जंगरक्षणं दातुं जिर्कोनियम अथवा टाइटेनियम यौगिक इत्यादीनां वैकल्पिकरसायनशास्त्राणां उपयोगः भवति ।
मजेदारं तथ्यम् : नासा-संस्थायाः अन्तरिक्षयानेषु उच्चप्रदर्शनविमानेषु च उपयोगाय नासा-४२६ इति नॉन-क्रोमेट्-रूपान्तरण-लेपनं विकसितम् अस्ति ।
अन्यत् आशाजनकं नवीनता अस्ति रूपान्तरणलेपनेषु नैनोप्रौद्योगिक्याः उपयोगः ।लेपनसूत्रीकरणे नैनोकणानां समावेशं कृत्वा शोधकर्तारः जंगप्रतिरोधः, कठोरता, स्वयमेव चिकित्साक्षमता इत्यादीनां गुणानाम् वर्धनं कर्तुं शक्नुवन्ति ।
स्प्रे-लेपनं, ब्रश-लेपनं च इत्यादिषु अनुप्रयोगविधिषु प्रगतिः अपि एलोडीन-लेपनस्य बहुमुख्यतां, सुलभतां च विस्तारयतिएतेषां पद्धतीनां कृते लेपनस्य मोटाई, आच्छादनं च अधिकं सटीकं नियन्त्रणं भवति, तथैव जटिलाकारं कठिनं प्राप्य क्षेत्रं च लेपयितुं क्षमता भवति
पर्यावरण प्रभाव एवं विनियम
यथा यथा पर्यावरणजागरूकता वर्धते तथा तथा औद्योगिकप्रक्रियासु षट्संयोजकक्रोमियम इत्यादीनां खतरनाकानां रसायनानां उपयोगं न्यूनीकर्तुं दबावः वर्धतेएलोडीन् सहितं क्रोमेट् रूपान्तरणलेपनं सम्भाव्यपर्यावरणस्वास्थ्यप्रभावानाम् कारणेन निरीक्षणस्य अधीनम् अभवत् ।
तस्य प्रतिक्रियारूपेण विश्वे नियामकसंस्थाः क्रोमियमयौगिकस्य उपयोगस्य निष्कासनस्य च विषये कठोरतरविनियमाः कार्यान्विताः सन्ति ।उदाहरणतया:
● यूरोपीयसङ्घस्य REACH नियमः कतिपयेषु अनुप्रयोगेषु षट्संयोजकक्रोमियमस्य उपयोगं प्रतिबन्धयति।
● अमेरिकी पर्यावरणसंरक्षणसंस्थायाः (EPA) क्रोमियमस्य उत्सर्जनस्य अपशिष्टनिष्कासनस्य च सख्तसीमाः निर्धारिताः सन्ति।
● अनेकदेशेषु षट्संयोजकक्रोमियमयौगिकस्य विशेषानुज्ञापत्राणि, निबन्धनप्रक्रियाः च आवश्यकाः भवन्ति ।
एते नियामकपरिवर्तनानि पारम्परिकक्रोमेट्रूपान्तरणलेपनानाम् अधिकपर्यावरण-अनुकूलविकल्पानां विकासं स्वीकरणं च चालयन्ति ।षट्संयोजकक्रोमियमस्य स्थाने त्रिसंयोजकक्रोमियमस्य उपयोगं कुर्वन्ति हेक्स-रहिताः प्रकारः २ एलोडीन-लेपनाः, तेषां पर्यावरणीय-प्रभावस्य न्यूनतायाः, सुरक्षित-नियन्त्रण-आवश्यकतायाः च कारणेन अधिकाधिकं लोकप्रियाः अभवन्
क्रोमेट् रूपान्तरणलेपनस्य अन्ये पर्यावरण-अनुकूलविकल्पाः सन्ति- १.
● जिरकोनियम-आधारित लेपन
● टाइटेनियम-आधारित लेपन
● सोल-जेल लेप
● जैविक लेप
यद्यपि एते विकल्पाः अद्यापि सर्वेषु अनुप्रयोगेषु क्रोमेट्-लेपनस्य कार्यक्षमतायाः सङ्गतिं न कुर्वन्ति तथापि ते जंग-संरक्षणस्य पर्यावरणीय-प्रभावं न्यूनीकर्तुं आशाजनक-विकल्पान् प्रददति
अग्रे पश्यन् : १.
एलोडीन-परिष्करणस्य भविष्यं सम्भवतः प्रौद्योगिकी-नवीनीकरणस्य पर्यावरण-प्रबन्धनस्य च संयोजनेन निर्मितं भविष्यति ।यथा यथा शोधकर्तारः न्यूनपर्यावरणप्रभावयुक्तानि नूतनानि, उच्चप्रदर्शनयुक्तानि लेपनानि विकसयन्ति तथा निर्मातृभ्यः स्वस्य लेपनविकल्पेषु कार्यक्षमतायाः, मूल्यस्य, स्थायित्वस्य च सन्तुलनं कर्तुं आवश्यकता भविष्यति
द्रष्टव्याः केचन प्रमुखाः प्रवृत्तयः सन्ति- १.
● गैर-क्रोमेटरूपान्तरणलेपनस्य निरन्तरविकासः
● नैनोप्रौद्योगिक्याः अन्येषां उन्नतसामग्रीणां च उपयोगः वर्धितः
● जीवनचक्रमूल्यांकने इको-डिजाइनसिद्धान्तेषु च अधिकं बलं दत्तम्
● खतरनाकरसायनानां विषये कठोरवैश्विकविनियमाः
● स्थायित्वस्य पर्यावरणस्य अनुकूलस्य च लेपनस्य वर्धमानमागधा
एतेषु प्रवृत्तिषु अग्रणीः भूत्वा नवीनतां स्थायित्वं च प्राथमिकताम् अददात्, एलोडीन परिष्करण-उद्योगः स्वस्य पर्यावरणीयपदचिह्नं न्यूनीकृत्य उच्चगुणवत्तायुक्तं जंगसंरक्षणं निरन्तरं प्रदातुं शक्नोतिये अस्मिन् रोमाञ्चकारीक्षेत्रे अनुकूलतां प्राप्तुं नवीनतां च कर्तुं शक्नुवन्ति तेषां कृते भविष्यं उज्ज्वलम् अस्ति।
निगमन
निष्कर्षतः आधुनिकनिर्मातृणां साधनपुस्तिकायां एलोडीन-लेपनं महत्त्वपूर्णं साधनम् अस्ति ।तेषां प्रभावशालिनः जंगप्रतिरोधः, बहुमुखी अनुप्रयोगाः, सततं नवीनताः च, ते आगामिषु वर्षेषु पृष्ठसंरक्षणस्य प्रमुखः खिलाडीरूपेण तिष्ठितुं सज्जाः सन्ति
एलोडीनस्य मूलभूतविषयान् अवगत्य, स्वस्य विशिष्टानि आवश्यकतानि विचार्य, अनुभविभिः व्यावसायिकैः सह साझेदारी कृत्वा, भवान् स्वस्य अग्रिमपरियोजनाय एतेषां शक्तिशालिनां लेपनानाम् पूर्णक्षमताम् अनलॉक् कर्तुं शक्नोति।
अतः यदि भवान् Alodine इत्यनेन सह स्वस्य एल्युमिनियमभागान् अग्रिमस्तरं प्रति नेतुम् सज्जः अस्ति तर्हि TEAM MFG इत्यत्र विशेषज्ञान् प्राप्तुं न संकोचयतु।वयं भवतः प्रत्येकं पदे सहायतार्थम् अत्र स्मः, लेपनचयनात् अन्तिमनिरीक्षणपर्यन्तं।
Alodine Finish इत्यस्य कृते FAQs
प्रश्नः- एलोडीन् परिष्करणं किम्, तस्य निर्माणप्रक्रियासु कथं लाभः भवति?
उ: एलोडीन् क्रोमेट् रूपान्तरणलेपनम् अस्ति यत् धातुनां जंगात् रक्षणं करोति तथा च रङ्गस्य आसंजनं सुधरयति।
प्रश्नः- भवन्तः Alodine chromate coating कथं प्रयोजयन्ति, तथा च भिन्नाः पद्धतयः के सन्ति?
अ: एलोडीन् ब्रशं कृत्वा, डुबकी/विसर्जनेन, अथवा सिञ्चनेन वा प्रयोक्तुं शक्यते।विसर्जनं सर्वाधिकं प्रचलितं पद्धतिः अस्ति ।
प्रश्नः- CNC मशीनीकृतभागानाम् कृते Alodine finishing महत्त्वपूर्णं किमर्थं मन्यते?
उ: एलोडीनः भागस्य आयामेषु महत्त्वपूर्णं परिवर्तनं विना जंगसंरक्षणं प्रदाति, येन सटीक CNC भागानां कृते आदर्शः भवति।
प्रश्नः- क्रोमेटरूपान्तरणलेपनस्य मोटाईपरिधिः काः सन्ति तस्य महत्त्वं च?
उ: क्रोमेट् लेपनं 0.25-1.0 μm (0.00001-0.00004 इञ्च्) मोटाई यावत् भवति, न्यूनतम आयामी प्रभावेण सह रक्षणं प्रदाति।
प्रश्नः- प्रथमप्रकारस्य द्वितीयप्रकारस्य च एलोडीनपरिष्करणयोः मुख्याः भेदाः के सन्ति?
अ: प्रथमप्रकारे षट्संयोजकक्रोमियमः भवति, सः अधिकं खतरनाकः अस्ति ।द्वितीयप्रकारस्य त्रिसंयोजकक्रोमियमस्य उपयोगः भवति, सुरक्षितः च भवति ।
प्रश्नः- एलोडीन परिष्करणेन धातुभागेषु विद्युत् चालकतायां कथं सुधारः भवति?
उ: एलोडीनस्य पतला लेपनं विद्युत् चालकतायां महत्त्वपूर्णं बाधां विना जंगविरुद्धं रक्षणं कर्तुं शक्नोति।
प्रश्नः- एल्युमिनियमात् परं धातुषु एलोडीन परिष्करणं प्रयोक्तुं शक्यते वा?
अ: आम्, एलोडीनस्य उपयोगः अन्येषु धातुषु यथा ताम्रं, मैग्नीशियमं, कैडमियमं, जस्ता-युक्तं इस्पातं च कर्तुं शक्यते।
प्रश्नः- एलोडीन परिष्करणेन सह पर्यावरणीयविचाराः के सन्ति?
उ: प्रथमप्रकारस्य एलोडीन् इत्यस्मिन् षट्संयोजकक्रोमियमः ज्ञातः कार्सिनोजेनः अस्ति, तस्य विशेषरूपेण निबन्धनं निष्कासनं च आवश्यकम् अस्ति ।
प्रश्नः- अन्येषां पृष्ठीयचिकित्सानां तुलने एलोडीन-परिष्करणस्य व्ययः कथं भवति ?
उ: एलोडीनस्य सरलतरप्रयोगप्रक्रियायाः कारणात् एनोडाइजिंग् इत्यादिभ्यः अन्येभ्यः उपचारेभ्यः सामान्यतया न्यूनमहत्त्वपूर्णं भवति ।
