कस्यापि निर्माणस्य निर्माणस्य वा परियोजनायाः सफलतायां वेल्डिंग-संधिः महत्त्वपूर्णां भूमिकां निर्वहति ।एते संयोगाः द्वौ वा अधिकौ धातुखण्डौ संयोजयित्वा निर्मिताः वेल्डेडसंरचनायाः बलं, स्थायित्वं, समग्रगुणवत्ता च निर्धारयन्ति
अस्मिन् व्यापकमार्गदर्शके वयं पञ्चसु प्राथमिकप्रकारस्य वेल्डिंगसन्धिषु गोतां करिष्यामः: बट्, टी, कोणः, गोदः, धारः च ।प्रत्येकस्य संयुक्तप्रकारस्य अद्वितीयलक्षणं अनुप्रयोगं च अवगत्य, भवान् स्वस्य विशिष्टापेक्षाणां कृते सर्वाधिकं उपयुक्तं विकल्पं चयनं कर्तुं अधिकतया सुसज्जितः भविष्यतिअतः, भवान् अनुभवी वेल्डरः अस्ति वा केवलं आरभते वा, अस्माभिः सह सम्मिलितं भवतु यतः वयं वेल्डिंग-संधि-जगत् अन्वेषयामः तथा च प्रतिवारं सशक्त-विश्वसनीय-वेल्डर-निर्माणस्य रहस्यं अनलॉक् कुर्मः!
वेल्डिंग-सन्धिः किम् अस्ति, तेषां महत्त्वं किमर्थम्?
वेल्डिंग-सन्धिः वेल्डिंग-प्रक्रियायाः माध्यमेन धातुखण्डद्वयं वा अधिकं वा एकत्र संयोजयित्वा निर्मिताः संयोगाः सन्ति ।वेल्डेड्-संरचनायाः बलं, गुणवत्तां, समग्रं अखण्डतां च निर्धारयितुं एते सन्धयः अत्यावश्यकाः सन्ति ।वेल्डिंग-सन्धिः किमर्थम् एतावत् महत्त्वपूर्णः इति समीपतः अवलोकयामः :
1. बलम् : प्रयुक्तस्य वेल्डिंग-संधिस्य प्रकारः वेल्डिंग-संयोजनस्य बलं प्रत्यक्षतया प्रभावितं करोति ।समुचितसन्धिविन्यासस्य चयनेन सुनिश्चितं भवति यत् वेल्डेडसंरचना स्वस्य अभिप्रेतप्रयोगे यत् बलं भारं च सहितुं शक्नोति।
2. गुणवत्ता : समुचितं संयुक्तनिर्माणं निष्पादनं च वेल्डस्य समग्रगुणवत्तायां योगदानं ददाति।सुविकसितस्य सम्यक् वेल्डेड् कृतस्य च सन्धिस्य दोषाः न्यूनाः, उत्तमः संलयनः, सुदृढता च सुदृढरूपेण परिकल्पितस्य अथवा निष्पादितस्य सन्धिस्य तुलने भविष्यति
3. स्थायित्व : वेल्डिंग-सन्धिस्य चयनेन वेल्डिंग-संरचनायाः दीर्घकालीन-स्थायित्वं प्रभावितं भवति ।विशिष्टानुप्रयोगस्य सामग्रीयाश्च अनुकूलं संयुक्तप्रकारस्य चयनं कृत्वा भवान् सुनिश्चितं कर्तुं शक्नोति यत् वेल्डेड् संयोजनं कालान्तरे दृढं विश्वसनीयं च तिष्ठति
भवतः परियोजनायाः कृते वेल्डिंग-संधि-प्रकारस्य चयनं कुर्वन् विचारणीयाः अनेकाः प्रमुखाः कारकाः सन्ति ।
l सामग्री मोटाई : संयोजितसामग्रीणां मोटाई सन्धिप्रकारस्य चयनं प्रभावितं करिष्यति।स्थूलतरसामग्रीणां कृते खांचेवेल्ड् अथवा पूर्णप्रवेशसन्धिषु आवश्यकता भवितुम् अर्हति, यदा तु पतलीतरसामग्रीषु प्रायः फिलेट्वेल्ड् अथवा गोदसन्धिभिः सह सफलतया संयोजितुं शक्यते
l अनुप्रयोगः : वेल्डेड संरचनायाः अभिप्रेतस्य उपयोगस्य भारस्य च आवश्यकतानां विषये विचारं कुर्वन्तु।केचन सन्धिप्रकाराः कतिपयेषु अनुप्रयोगेषु अधिकतया उपयुक्ताः भवन्ति, यथा दबावपात्राणां कृते बट्-सन्धिः अथवा संरचनात्मक-इस्पात-निर्माणस्य कृते टी-सन्धिः ।
l सुलभता : संयुक्तक्षेत्रस्य सुलभता संयुक्तचयनं प्रभावितं कर्तुं शक्नोति।यदि सन्धिः कठिनः भवति अथवा वेल्डिंग् कृते सीमितस्थानं भवति तर्हि कोणस्य वा धारसन्धिः इत्यादयः केचन सन्धिप्रकाराः अन्येभ्यः अधिकं व्यावहारिकाः भवितुम् अर्हन्ति
l व्ययः दक्षता च : संयुक्तनिर्माणं वेल्डिंगप्रक्रियायाः समग्रव्ययस्य दक्षतायाश्च प्रभावं कर्तुं शक्नोति।केषुचित् सन्धिप्रकारेषु अन्येभ्यः अपेक्षया अधिकं सज्जतायाः आवश्यकता भवति, अधिकं पूरकसामग्री सेवनं भवति, अथवा वेल्डिंग् कर्तुं अधिकं समयः भवति ।उत्पादकताम्, व्यय-प्रभावशीलतां च अनुकूलितुं संयुक्तप्रकारस्य चयनं कुर्वन् एतेषां कारकानाम् अवलोकनं कुर्वन्तु ।
वेल्डिंग-सन्धिस्य ५ प्राथमिकप्रकाराः
बट सन्धि
बट्-संधिः वेल्डिंग-सन्धिषु सामान्यतमेषु सरलतमेषु च प्रकारेषु अन्यतमः अस्ति ।धातुखण्डद्वयं धारतः धारं स्थापयित्वा एकत्र वेल्डिङ्गं कृत्वा निर्विघ्नं समतलं च संयोजनं निर्मीयते तदा अस्य निर्माणं भवति ।बट्-सन्धिषु विविधप्रयोगेषु व्यापकरूपेण उपयोगः भवति, यथा-
l पाइप एण्ड ट्यूब वेल्डिंग
l संरचनात्मक इस्पात निर्माण
l पत्रधातुनिर्माणम्
l दबावपात्र निर्माण
संयोजितसामग्रीणां स्थूलतायाः इष्टवेल्डबलस्य च आधारेण अनेकविभिन्नखालविन्यासानां उपयोगेन बट्-सन्धिः निर्मातुं शक्यतेअत्यन्तं सामान्यविविधताः सन्ति- १.
1. वर्गाकारखालः
2. वि-खालम्
3. बेवल खांचे
4. उ-खालम्
5. ज-खालम्
उच्चगुणवत्तायुक्तं बट् वेल्ड् प्राप्तुं निम्नलिखितयुक्तीनां विचारं कुर्वन्तु ।
l अन्तरालस्य विसंगतिं च न्यूनीकर्तुं संयुक्तस्य किनारेषु समुचितं संरेखणं, फिट्-अपं च सुनिश्चितं कुर्वन्तु।
l सामग्रीमोटाई तथा बलस्य आवश्यकतायाः आधारेण समुचितं खांचे विन्यासं चिनोतु।
l पूर्णप्रवेशं प्राप्तुं तथा च बर्न-थ्रू निवारयितुं यदा आवश्यकं भवति तदा बैकिंग स्ट्रिप् अथवा उपभोग्य इन्सर्ट् इत्यस्य उपयोगं कुर्वन्तु।
l सम्पूर्णे वेल्डिंगप्रक्रियायां एम्पीयर, वोल्टेज, यात्रावेग इत्यादीन् सुसंगतवेल्डिंगमापदण्डान् निर्वाहयन्तु।
l वेल्डिंगात् पूर्वं सन्धिक्षेत्रं सम्यक् स्वच्छं कुर्वन्तु येन वेल्डिंगगुणवत्तां प्रभावितं कर्तुं शक्नुवन्तः दूषकाः दूरीकृताः भवेयुः।
टी सन्धि
टी-सन्धिः अथवा टी-सन्धिः तदा निर्मीयते यदा एकः धातुखण्डः अन्यस्य लम्बवत् भवति, 'T' आकारं निर्माति ।एकस्य कार्यखण्डस्य धारं अन्यस्य समतलपृष्ठे वेल्ड्ड् भवति ।टी-सन्धिः स्वस्य उत्तम-यान्त्रिक-बलस्य कृते प्रसिद्धः भवति, विशेषतः यदा उभयतः वेल्ड्-कृतः भवति ।तेषां बहुप्रयोगः विविधप्रयोगेषु भवति, यथा-
l संरचनात्मक इस्पात निर्माण
l उपकरणनिर्माणम्
l पाइप एण्ड ट्यूब वेल्डिंग
टी-सन्धिषु सामान्यतया न्यूनतम-सन्धि-निर्माणस्य आवश्यकता भवति तथा च यदा समुचित-तकनीकानां मापदण्डानां च उपयोगः भवति तदा वेल्डिंग्-करणं तुल्यकालिकरूपेण सुलभं भवति ।सन्धिस्य धाराः अविकृताः त्यक्तुं शक्यन्ते, अथवा कटनेन, यन्त्रेण, पेषणेन वा सज्जीकर्तुं शक्यन्ते ।टी-सन्धिषु डिजाइनविचाराः अत्र सन्ति : १.
1. कार्यकोणः : 90-डिग्री-टी-संधिं वेल्डिङ्गं कुर्वन्, द्वयोः कार्य-खण्डयोः पर्याप्त-प्रवेशं सुनिश्चित्य 45-डिग्री-कार्यकोणस्य उपयोगः सर्वोत्तमः भवति
2. सामग्री मोटाई: यदि विषमधातुमोटाई वेल्डिंगं करोति तर्हि उत्तमसंलयनार्थं मोटेतरखण्डे वेल्डिंगस्य अधिकं ध्यानं ददातु।
टी-सन्धिषु अनेके वेल्ड्-प्रकाराः उपविविधताश्च उपयोक्तुं शक्यन्ते, यथा-
l फिलेट वेल्ड्स
l बेवल खांचे वेल्ड्स
l J-खाली वेल्ड्स
l प्लग तथा स्लॉट वेल्ड्स
l ज्वाला-बेवल-खाली वेल्ड्स
l द्रव-माध्यमेन वेल्ड्स्
टी-संधिं वेल्डिङ्गं कुर्वन् वेल्ड्-इत्यस्य तस्मिन् एव पार्श्वे स्थापनं महत्त्वपूर्णं भवति यस्मिन् तनावः वा भारः वा भविष्यति ।सन्धिस्य उभयतः वेल्डिङ्गेन अधिकतमं बलं प्राप्यते तथा च विफलतां निवारयितुं साहाय्यं कर्तुं शक्यते ।टी-सन्धिः बहुमुखी भवति, तेषां विविधस्थानेषु वेल्डिङ्गं कर्तुं शक्यते, यत्र समतलं, क्षैतिजं, ऊर्ध्वाधरं, उपरि च भवति ।
टी-सन्धिषु एकः सम्भाव्यः विषयः अस्ति लेमेलर-चीरः, यः सन्धिनिरोधस्य कारणेन भवितुम् अर्हति ।आवश्यकतानुसारं समुचितवेल्डिंग-प्रविधिना, पूर्व-तापनेन, अथवा वेल्डिंग-उत्तर-ताप-उपचारस्य उपयोगेन एतत् न्यूनीकर्तुं शक्यते ।
गोदसंधिः
धातुखण्डद्वयं परस्परं आच्छादयति चेत् अङ्कसन्धिः निर्मीयते, यत्र वेल्ड्ड् क्षेत्रं द्वयोः पृष्ठयोः मध्ये स्थितं भवति तत्र सन्धिः निर्मीयतेभिन्न-भिन्न-मोटाई-सामग्रीणां संयोजने एषः प्रकारः विशेषतया लाभप्रदः भवति, यतः आच्छादित-विन्यासेन विस्तृत-सन्धि-सज्जीकरणस्य आवश्यकतां विना दृढ-संयोजनं भवति
गोदसन्धिषु प्रमुखलक्षणं लाभश्च अन्तर्भवति : १.
l आच्छादितविन्यासः विषममोटाईं संयोजयितुं शक्नोति
l न्यूनतमं संयुक्तसज्जतायाः आवश्यकता भवति, समयस्य संसाधनस्य च बचतम्
l वेल्डिंगार्थं तुल्यकालिकं विशालं पृष्ठक्षेत्रं प्रदाति, सन्धिबलं वर्धयति
l वेल्डिंग स्थितियां तकनीके च लचीलापनं प्रदाति
गोदसन्धिषु सामान्यतया विभिन्नेषु उद्योगेषु उपयोगः भवति, यथा-
1. पत्रधातुनिर्माणम्
2. मोटर वाहन शरीर पटल विधानसभा
3. मरम्मतं अनुरक्षणं च अनुप्रयोगाः
4. ट्रेलर तथा कंटेनर निर्माण
अङ्कसन्धिनिर्माणार्थं धातुखण्डद्वयं विशिष्टमात्रायां आच्छादितं भवति, यत् संयोजितसामग्रीणां स्थूलतायाः आधारेण निर्धारितं भवतिआच्छादितपृष्ठानि स्वच्छानि, दूषकरहिताः च भवेयुः येन सम्यक् वेल्ड्-संलयनं सुनिश्चितं भवति ।
विशिष्टप्रयोगस्य वांछितसन्धिविशेषतानां च आधारेण गोदसंधिनिर्माणार्थं अनेकाः वेल्डिंगशैल्याः नियोजितुं शक्यन्ते:
l फिलेट वेल्ड्स
l प्लग वेल्ड्स
l स्पॉट वेल्ड्स
l बेवल खांचे वेल्ड्स
गोदसन्धिषु सज्जीकरणं वेल्डिङ्गं च कुर्वन् अन्तरालस्य सम्भाव्यवेल्डदोषाणां च न्यूनीकरणाय आच्छादितपृष्ठानि सम्यक् संरेखितानि, कठिनतया च स्थापितानि इति सुनिश्चितं कर्तुं महत्त्वपूर्णम् अस्तिअतिव्याप्तेः परिमाणं सावधानीपूर्वकं विचारणीयम्, यतः अपर्याप्तं आच्छादनं दुर्बलसन्धिं जनयितुं शक्नोति, यदा तु अतिव्याप्तेः परिणामः अतिरिक्तभारः, सामग्रीव्ययः च भवितुम् अर्हति
कोणसंधिः
कोणसन्धिः तदा निर्मीयते यदा धातुखण्डद्वयं ९०-अङ्क-कोणे संयोजितं भवति, येन L-आकारस्य विन्यासः निर्मीयते ।एते सन्धिः टी-सन्धिसदृशाः भवन्ति परन्तु कार्यखण्डानां स्थितिः भिन्नाः भवन्ति ।कोणसन्धिषु सामान्यतया फ्रेम्स, पेटी, विभिन्नपत्रधातुप्रयोगेषु निर्माणे उपयोगः भवति ।
कोणसन्धिः मुख्यतया द्वौ प्रकारौ स्तः- १.
1. मुक्तकोणसन्धिः : अस्मिन् प्रकारे सन्धिः द्वयोः कार्यखण्डयोः किनारेः तेषां कोणेषु एकत्र आनयन्ति, येन V-आकारस्य खन्धः निर्मीयतेएतेन विशेषतः स्थूलतरसामग्रीभिः सह कार्यं कुर्वन् उत्तमसुलभता, सुलभतया वेल्डिंग् च भवति ।
2. बन्दकोणसन्धिः : एकस्य कार्यखण्डस्य धारं अन्यस्य मुखस्य विरुद्धं समं आनयित्वा कठिनं निमीलितं कोणं निर्माय पिहितकोणसन्धिः निर्मीयतेएषः प्रकारः सन्धिः कृशतरसामग्रीणां कृते अधिकं उपयुक्तः भवति, स्वच्छतरं, अधिकं सौन्दर्यप्रियं रूपं च ददाति ।
मुक्त-निमीलित-कोण-सन्धियोः विकल्पः सामग्रीनां स्थूलता, सन्धिस्य इष्टबलं, विशिष्टानि अनुप्रयोग-आवश्यकता च इत्यादीनां अनेककारकाणां उपरि निर्भरं भवति
कोणसन्धिषु निम्नलिखित-उद्योगेषु बहुधा उपयोगः भवति ।
l पत्रधातुनिर्माणम्
l एचवीएसी डक्टवर्क
l वाहनस्य शरीरस्य पटलाः
l फ्रेम निर्माण
कोणसन्धिनिर्माणार्थं अनेकप्रकारस्य वेल्ड्-प्रयोगः कर्तुं शक्यते, सन्धिविन्यासस्य इष्टबलस्य च आधारेण:
l फिलेट वेल्ड्स
l V-खाली वेल्ड्स
l धार वेल्ड्स
l स्पॉट वेल्ड्स
l कोण-फ्लैंग वेल्ड्स
l J-खाली वेल्ड्स
l U-खाली वेल्ड्स
l बेवल-खाली वेल्ड्स
l फ्लेयर-V-नाली वेल्ड्स
l वर्ग-खाली वेल्ड्स
कोणसन्धिवेल्डिङ्गं कुर्वन् विकृतिं न्यूनीकर्तुं इष्टकोणं च निर्वाहयितुम् कार्यखण्डानां समुचितं फिट्-अपं, संरेखणं च सुनिश्चितं कर्तुं अत्यावश्यकम्पूर्वतापनं, वेल्ड्-उत्तर-ताप-उपचारः, समुचित-वेल्डिंग-प्रविधिः च दरारः अथवा विवर्तनम् इत्यादीनां विषयाणां निवारणे सहायकं भवितुम् अर्हति ।
एज जॉइंट
धारसन्धिः धातुखण्डद्वयस्य धारयोः संरेखणं कृत्वा एकत्र वेल्डिङ्गं कृत्वा निर्मितः वेल्डिंगसन्धिः एकः प्रकारः अस्ति ।अस्य सन्धिप्रकारस्य लक्षणं भवति यत् कार्यखण्डानां पार्श्वे पार्श्वे स्थापनं भवति, तेषां किनारेः स्पर्शं कुर्वन्ति वा किञ्चित् पृथक् भवन्ति वा, यत् विशिष्टप्रयोगस्य, प्रयुक्तस्य वेल्डिंगप्रक्रियायाः च आधारेण भवति
धारसन्धिषु सामान्यतया विभिन्नसंरचनानां घटकानां च निर्माणे उपयोगः भवति, यथा-
1. कृशपत्रधातुभागाः
2. प्लेट् गर्डर्स् तथा बीम्स्
3. फ्रेम संरचना
4. टङ्कस्य पात्रस्य च सीमानि
धारसन्धिषु बहुमुखी प्रतिभा विविधधारसज्जीकरणानां उपयोगेन भिन्नसामग्रीमोटाईं वेल्डिंगआवश्यकता च अनुकूलतां प्राप्तुं क्षमतायां निहितं भवतिएतेषु सज्जतासु कार्यखण्डानां किनारेषु आकारः दत्तः भवति यत् विशिष्टं खांचेरूपरेखा निर्माति, यत् वेल्ड् इत्यस्य बलं, प्रवेशं, समग्रगुणवत्ता च प्रभावितं कर्तुं शक्नोति
धारसन्धिषु सामान्यधारसज्जतासु अन्तर्भवति : १.
l वर्गाकाराः किनारेः : धारसन्धिस्य सरलतमं रूपं, यत्र कार्यखण्डानां किनारेः समतलाः वर्गाकाराः च अवशिष्टाः भवन्ति ।प्रायः कृशसामग्रीणां कृते पृष्ठपट्टिकायाः प्रयोगे वा एतत् सज्जीकरणं प्रयुज्यते ।
l V-खालः : द्वयोः कार्यखण्डयोः किनारेषु चमफर् कृत्वा V-आकारस्य खांचे निर्मितः भवति, येन गभीरतरं वेल्ड्-प्रवेशः, सन्धि-बलं च वर्धते
l बेवल खांचे : V-नालस्य सदृशः, परन्तु कार्यखण्डस्य किनारेषु केवलं एकः एव चम्फरः भवति, येन असममितं खांचे प्रोफाइल निर्मीयते ।
l J-खालः : एकस्मिन् कार्यखण्डे वर्गाकारधारं अन्यस्मिन् वक्रं वा त्रिज्याधारं वा संयोजयित्वा J-आकारस्य खन्धः निर्मीयते ।एतत् सज्जीकरणं विशिष्टेषु अनुप्रयोगेषु अथवा यदा पृष्ठपट्टिकायाः आवश्यकता भवति तदा उपयुज्यते ।
l U-नाली : U-आकारस्य खांचेः वक्र-अथवा त्रिज्या-प्रोफाइल-सहितं द्वयोः कार्य-खण्डयोः किनारे-कञ्चलीकरणेन निर्मितं भवति, यत् उत्तमं वेल्ड-प्रवेशं, बलं च प्रदाति
धारसज्जीकरणस्य चयनं पदार्थस्य मोटाई, इष्टवेल्डबलं, प्रयुक्ता विशिष्टवेल्डिंगप्रक्रिया इत्यादीनां कारकानाम् उपरि निर्भरं भवति
धारसन्धिनिर्माणार्थं अनेकाः वेल्डिंग-प्रविधयः प्रयोक्तुं शक्यन्ते, प्रत्येकस्य स्वकीयाः लाभाः विचाराः च सन्ति:
1. नालीवेल्ड्स् : धारसन्धिषु सर्वाधिकं सामान्यं तकनीकं, नालीवेल्ड्स् इत्यत्र कार्यखण्डानां मध्ये सज्जीकृते खांचे मध्ये भरावधातुः निक्षेपणं भवतिखांचे वेल्ड् इत्यस्य विशिष्टः प्रकारः (उदाहरणार्थं, V-नाली, बेवल खांचे, अथवा U-नाली) प्रयुक्ते धारसज्जीकरणे निर्भरं भवति ।
2. कोण-फ्लैन्ज-वेल्ड्स् : एतेषां वेल्ड्-समूहानां उपयोगः तदा भवति यदा एकस्य वा द्वयोः वा कार्यखण्डयोः फ्लैन्ज-युक्तः अथवा मोचितः धारः भवति, येन कोण-सदृशं विन्यासः निर्मीयतेकोण-फ्लैन्ज-वेल्ड्-इत्यनेन संधिं अतिरिक्तं बलं कठोरता च प्राप्यते ।
3. एज फ्लैन्ज वेल्ड्स् : कोण फ्लैन्ज वेल्ड्स् इत्यस्य सदृशं एज फ्लैन्ज वेल्ड् इत्यस्य उपयोगः तदा भवति यदा कार्यखण्डानां किनारेषु फ्लैन्जः अथवा मोचः भवति, परन्तु फ्लैन्ज्स् समानदिशि उन्मुखाः भवन्ति, येन फ्लश अथवा निरन्तरपृष्ठं निर्मीयते
धारसन्धिं वेल्डिङ्गं कुर्वन् कार्यखण्डानां सम्यक् संरेखणं, फिट्-अपं च सुनिश्चितं कर्तुं अत्यावश्यकं भवति, येन अन्तरालः न्यूनीकर्तुं शक्यते, वेल्ड्-दोषान् निवारयितुं च शक्यतेटैक् वेल्ड्स्, क्लैम्पिंग्, अथवा विशेषस्थापनस्य उपयोगः सम्पूर्णे वेल्डिंगप्रक्रियायां इष्टसंरेखणं निर्वाहयितुं साहाय्यं कर्तुं शक्नोति ।
सम्यक् वेल्डिंग जॉइण्ट् डिजाइनस्य चयनार्थं युक्तयः
समीचीनवेल्डिंग-संधि-डिजाइनस्य चयनं भवतः वेल्डिंग-परियोजनायाः शक्तिं, स्थायित्वं, समग्र-सफलतां च सुनिश्चित्य महत्त्वपूर्णम् अस्ति ।एतावता विचारणीयानां कारकानाम् अभावे भवतः विशिष्टानुप्रयोगाय उत्तमसन्धिप्रकारं निर्धारयितुं अत्यधिकं भवितुम् अर्हति ।
निर्णयप्रक्रियायाः सरलीकरणे सहायतार्थं वेल्डिंगसंधिनिर्माणस्य चयनं कुर्वन् मनसि स्थापयितुं केचन आवश्यकाः युक्तयः अत्र सन्ति:
1. सामग्रीस्य मोटाई तथा सन्धिसुलभतायाः मूल्याङ्कनं कुर्वन्तु : १.
एकः।संयोजितसामग्रीणां स्थूलता अत्यन्तं उपयुक्तसन्धिप्रकारस्य निर्धारणे महत्त्वपूर्णां भूमिकां निर्वहति ।
ख.घनतरसामग्रीणां कृते खांचेवेल्ड् अथवा पूर्णप्रवेशसन्धिषु आवश्यकता भवितुम् अर्हति, यदा तु पतलीतरसामग्रीषु प्रायः फिलेट् वेल्ड् अथवा गोदसन्धिषु सफलतया वेल्डिंग् कर्तुं शक्यते
ग.तदतिरिक्तं, सन्धिक्षेत्रस्य सुलभतां विचारयन्तु – केचन सन्धिप्रकाराः, यथा कोणः वा धारसन्धिः, तंगस्थानेषु अथवा कठिनतया प्राप्यमाणेषु क्षेत्रेषु वेल्डिंग् कर्तुं सुकरं भवितुम् अर्हति
2. बलस्य आवश्यकताः भार-वाहनस्य आवश्यकताः च अवगच्छन्तु : १.
एकः।स्वस्य वेल्डेड संरचनायाः अभिप्रेतस्य प्रयोजनस्य भार-वाहनस्य आवश्यकतायाः च आकलनं कुर्वन्तु।
ख.किं सन्धिः उच्चतनावस्य, आघातस्य, श्रान्तस्य वा अधीनः भविष्यति ?
ग.केचन सन्धिप्रकाराः, यथा पूर्ण-प्रवेश-बट्-वेल्ड्, अन्येषां तुलने उत्तमं बलं ददति ।
घ.संरचनायाः आयुः यावत् अपेक्षितभारं तनावं च सहितुं शक्नुवन्तं संयुक्तं डिजाइनं चयनं सुनिश्चितं कुर्वन्तु ।
3. इष्टं अन्तिमरूपं सौन्दर्यशास्त्रं च विचार्यताम् : १.
एकः।केषुचित् अनुप्रयोगेषु वेल्डेड्-सन्धिस्य स्वरूपं तस्य बलस्य इव महत्त्वपूर्णं भवति ।
ख.यदि स्वच्छं, निर्बाधं रूपं इष्टं भवति तर्हि भवन्तः समुचितधारसज्जीकरणेन, परिष्करणप्रविधिभिः सह बट्-सन्धिं विकल्पयितुं शक्नुवन्ति ।
ग.अपरपक्षे यदि सन्धिः गुप्तः भविष्यति अथवा रूपं प्राथमिकचिन्ता न भवति तर्हि अङ्कः वा टीसन्धिः वा अधिकं व्यावहारिकः भवेत् ।
4. प्रासंगिकवेल्डिंगसङ्केतानां, मानकानां, उत्तमप्रथानां च अनुसरणं कुर्वन्तु :
एकः।वेल्डिंग-संधि-डिजाइनस्य चयनं कुर्वन्, भवतः उद्योगस्य वा परियोजनायाः वा कृते कस्यापि प्रयोज्य-वेल्डिंग-सङ्केतस्य, मानकस्य, अथवा विनिर्देशस्य पालनम् अत्यावश्यकम् ।
ख.एते मार्गदर्शिकाः प्रायः वेल्डेडसंरचनायाः सुरक्षां अखण्डतां च सुनिश्चित्य संयुक्तनिर्माणस्य, सज्जीकरणस्य, वेल्डिंगप्रक्रियायाः च विस्तृतानि आवश्यकतानि प्रददति
ग.सम्भाव्यमानकानां परिहाराय वा पुनः कार्यं कर्तुं वा प्रासंगिकमानकानां परिचयं कुर्वन्तु तथा च तेषां निकटतया अनुसरणं कुर्वन्तु।
5. अनिश्चिततायां अनुभविभिः व्यावसायिकैः सह परामर्शं कुर्वन्तु :
एकः।यदि भवान् स्वस्य विशिष्टस्य अनुप्रयोगस्य कृते सर्वोत्तमसंयुक्तविन्यासस्य विषये अनिश्चितः अस्ति तर्हि अनुभविनां वेल्डिंगव्यावसायिकानां सल्लाहं प्राप्तुं न संकोचयतु, यथा प्रमाणितवेल्डिंगनिरीक्षकाः (CWIs), वेल्डिंगइञ्जिनीयराः, अथवा अनुभविनो निर्माणकर्तारः।
ख.ते स्वज्ञानस्य अनुभवस्य च आधारेण बहुमूल्यं अन्वेषणं अनुशंसां च दातुं शक्नुवन्ति, येन भवन्तः सूचितनिर्णयं कर्तुं महतीं त्रुटयः परिहरन्ति च।
एतेषां युक्तीनां अनुसरणं कृत्वा स्वस्य वेल्डिंग-परियोजनायाः अद्वितीय-आवश्यकतानां सावधानीपूर्वकं विचारं कृत्वा, भवान् इष्टतमं संयुक्त-निर्माणं चयनं कर्तुं शक्नोति यत् शक्तिं, सुलभतां, सौन्दर्यशास्त्रं, प्रासंगिकमानकानां अनुपालनं च सन्तुलितं करोतिस्मर्यतां यत्, पूर्वमेव समीचीनसन्धिप्रकारस्य चयनार्थं समयं गृहीत्वा दीर्घकालं यावत् महत्त्वपूर्णसमयस्य, परिश्रमस्य, संसाधनस्य च रक्षणं कर्तुं शक्यते, येन भवतः वेल्डेड-संरचनायाः सफलता, दीर्घायुः च सुनिश्चिता भवति
वेल्ड् जॉइण्ट् गुणवत्तां सुधारयितुम् तकनीकाः
दृढं, विश्वसनीयं, उच्चगुणवत्तायुक्तं च वेल्डेड-संधिं प्राप्तुं सम्पूर्णे वेल्डिंग-प्रक्रियायां समुचित-तकनीकानां प्रयोगः अत्यावश्यकः ।पृष्ठस्य सज्जता, फिट-अप, वेल्डिंग-मापदण्डाः, वेल्ड-उत्तर-उपचाराः च इत्यादिषु प्रमुखेषु पक्षेषु ध्यानं दत्त्वा भवान् स्वस्य वेल्ड-सन्धिषु समग्रगुणवत्तां कार्यक्षमतां च महत्त्वपूर्णतया वर्धयितुं शक्नोतिअत्र मनसि स्थापयितुं केचन महत्त्वपूर्णाः युक्तयः सन्ति-
1. वेल्डिंगात् पूर्वं सम्यक् सफाई तथा पृष्ठस्य सज्जता : १.
एकः।वेल्डेड् करणीयाः पृष्ठाः जङ्गम, तैल, स्नेह, रङ्ग इत्यादिदूषकैः मुक्ताः सन्ति इति सुनिश्चितं कुर्वन्तु ।
ख.वेल्ड् गुणवत्तां प्रभावितं कर्तुं शक्नुवन्तः अशुद्धयः दूरीकर्तुं तार-ब्रशिंग्, ग्राइण्डिंग्, रासायनिक-शुद्धिः इत्यादीनां समुचित-शुद्धि-विधिनाम् उपयोगं कुर्वन्तु ।
ग.समुचितपृष्ठस्य सज्जता उत्तमं संलयनं प्रवर्धयति तथा च छिद्रता अथवा संलयनस्य अभावः इत्यादीनां वेल्डदोषाणां जोखिमं न्यूनीकरोति ।
2. कार्यखण्डानां कठिन-फिट-अपं सटीकं संरेखणं च निर्वाहयन् : १.
एकः।सुनिश्चितं कुर्वन्तु यत् संयोजनीयानि कार्यखण्डाः सम्यक् संरेखिताः सन्ति, न्यूनतम-अन्तरालैः सह एकत्र स्थापिताः च सन्ति ।
ख.सम्पूर्णे वेल्डिंगप्रक्रियायां इष्टसंरेखणं स्थापयितुं क्लैम्प्स्, फिक्स्चर्स्, टैक् वेल्ड् वा उपयुज्यताम् ।
ग.समुचितं फिट्-अप तथा संरेखणं एकरूपं वेल्ड्-प्रवेशं सुनिश्चित्य, तनाव-सान्द्रतां न्यूनीकर्तुं, विकृतिं न्यूनीकर्तुं च सहायकं भवति ।
3. उचितवेल्डिंगमापदण्डानां उपभोग्यवस्तूनाञ्च चयनम् : १.
एकः।विशिष्टसामग्रीणां अनुप्रयोगस्य च कृते समीचीनवेल्डिंगप्रक्रिया, भरावधातुः, परिरक्षणवायुः च चिनुत ।
ख.इष्टं वेल्डिंग-प्रवेशं, बीड्-प्रोफाइलं च प्राप्तुं एम्पीयर-वोल्टेज-यात्रा-वेगः इत्यादीन् वेल्डिंग-मापदण्डान् समायोजयन्तु ।
ग.समीचीन उपभोग्यवस्तूनाम् मापदण्डानां च उपयोगेन वेल्ड्-दोषाणां जोखिमः न्यूनीकरोति, वेल्ड्-गुणवत्तायां सुधारः भवति, उत्पादकता च वर्धते ।
4. तापनिवेशस्य नियन्त्रणं तथा समुचितवेल्डिंगक्रमस्य कार्यान्वयनम् : १.
एकः।वेल्डिंगमापदण्डानां समायोजनं कृत्वा तथा च समुचितवेल्डिंगप्रविधिनाम् उपयोगेन तापनिवेशस्य प्रबन्धनं कुर्वन्तु, यथा स्ट्रिंगरबीड्स अथवा बुनाई।
ख.विकृतिं अवशिष्टं तनावं च न्यूनीकर्तुं बैकस्टेपिंग अथवा स्किप् वेल्डिंग इत्यादीनां समुचितवेल्डिंग-अनुक्रमं कार्यान्वितं कुर्वन्तु ।
ग.तापनिवेशस्य नियन्त्रणं तथा समुचितवेल्डिंगक्रमस्य उपयोगः आधारसामग्रीणां वांछितयान्त्रिकगुणानां निर्वाहने सहायकः भवति तथा च वेल्डिंगसम्बद्धानां विषयाणां जोखिमं न्यूनीकरोति
5. आवश्यकतानुसारं वेल्ड्-उत्तर-उपचारस्य निरीक्षणस्य च उपयोगः : १.
एकः।वेल्ड्ड्-सन्धिस्य यांत्रिकगुणेषु, रूपे च सुधारं कर्तुं आवश्यकानि वेल्ड्-उत्तर-उपचाराः कुर्वन्तु, यथा तनाव-निवृत्तिः, ताप-उपचारः, अथवा पृष्ठ-परिष्करणम्
ख.किमपि सम्भाव्यं वेल्डदोषं ज्ञातुं समुचितं अविनाशकारीपरीक्षणं (NDT) पद्धतीनां संचालनं कुर्वन्तु, यथा दृश्यनिरीक्षणं, भेदकपरीक्षणं, रेडियोग्राफिकपरीक्षणं वा
ग.वेल्ड्-उत्तर-उपचारानाम् निरीक्षणानाञ्च उपयोगः वेल्डेड्-सन्धिस्य अखण्डतां गुणवत्तां च सुनिश्चित्य सहायकं भवति तथा च एतादृशानां विषयाणां पहिचानं करोति येषां मरम्मतस्य पुनर्कार्यस्य वा आवश्यकता भवितुम् अर्हति
एतासां तकनीकानां निरन्तरं कार्यान्वयनेन विस्तरेषु निकटतया ध्यानं दत्त्वा भवान् स्वस्य वेल्डेड-सन्धिषु गुणवत्तायां कार्यक्षमतायां च महत्त्वपूर्णं सुधारं कर्तुं शक्नोतिस्मर्यतां, पूर्वमेव समुचितवेल्डिंग-अभ्यासेषु समयं परिश्रमं च निवेशयित्वा रेखायाः अधः महत्त्वपूर्णसमयं, संसाधनं, सम्भाव्यशिरोवेदना च रक्षितुं शक्यते, अन्ततः अधिकसफलं विश्वसनीयं च वेल्डिंग-परियोजना भवति
निगमन
अस्मिन् व्यापकमार्गदर्शके वयं पञ्च मुख्यप्रकारस्य वेल्डिंगसन्धिषु अन्वेषणं कृतवन्तः: बट्, टी, कोणः, गोदः, एजः च ।प्रत्येकं संधिप्रकारस्य इष्टतमवेल्डगुणवत्तां, बलं च प्राप्तुं स्वस्य विशिष्टलक्षणं, अनुप्रयोगाः, विचाराः च सन्ति ।
भवतः वेल्डिंगसंरचनायाः अखण्डतां कार्यक्षमतां च सुनिश्चित्य समुचितवेल्डिंगसंधिस्य चयनं महत्त्वपूर्णम् अस्ति ।संयुक्तचयनस्य कारकं यथा सामग्रीस्य मोटाई, भारस्य आवश्यकता, सुलभता च अवगत्य भवान् सूचितनिर्णयान् कर्तुं शक्नोति येन सफलवेल्डिंगपरियोजना भवति
प्रश्नोत्तरी
प्रश्नः- प्रत्येकं संधिप्रकारेण सह केचन सामान्याः वेल्डिंगदोषाः द्रष्टव्याः सन्ति?
अ: सामान्यदोषेषु अपूर्णसंलयनं, छिद्रता, दरारः च सन्ति ।समुचितसन्धिसज्जीकरणं, वेल्डिंग-तकनीकी, पैरामीटर्-चयनं च एतेषां विषयाणां निवारणे सहायकं भवितुम् अर्हति ।
प्रश्नः- एकस्मिन् परियोजनायां बहुविधवेल्डिंगसंधिप्रकारं संयोजयितुं शक्यते वा?
अ: आम्, एकस्मिन् परियोजनायां बहुविधसन्धिप्रकारस्य उपयोगः कर्तुं शक्यते।प्रत्येकस्य संयोजनस्य विशिष्टापेक्षासु विकल्पः निर्भरं भवति ।
प्रश्नः- भिन्न-भिन्न-खाल-विन्यासानां मध्ये चयनं कुर्वन् के के महत्त्वपूर्णाः कारकाः सन्ति?
उ: सामग्री मोटाई, इष्टवेल्डबल, वेल्डिंग प्रक्रिया च महत्त्वपूर्णाः कारकाः सन्ति।नाली डिजाइनः प्रवेशं, संलयनं, समग्रसन्धिप्रदर्शनं च प्रभावितं करोति ।
प्रश्नः- अहं कथं निर्धारयामि यत् मम सम्पूर्णं वा आंशिकं वा सन्धिप्रवेशस्य आवश्यकता अस्ति वा?
उ: वेल्डेड संरचनायाः भारस्य आवश्यकताः डिजाइनविनिर्देशाः च विचारयन्तु।सम्पूर्णं सन्धिप्रवेशः अधिकतमं बलं प्रदाति, यदा तु न्यूनगम्भीरप्रयोगानाम् कृते आंशिकप्रवेशः पर्याप्तः भवितुम् अर्हति ।
