एल्युमिनियम मिश्र धातुओं का उपयोग विभिन्न उद्योगों के पार व्याप्त होता है , जिसमें निर्माण, एरोस्पेस, खेल उपकरण, विद्युत, और ऑटोमोटिव सहित। तेषां उत्कृष्टं बल-भार-अनुपातं, उच्च-सापेक्ष-बलं, जंग-प्रतिरोधः, मशीन-क्षमता च तेषां अत्यन्तं अन्वेषणं कुर्वन्ति । परन्तु एतावता एल्युमिनियममिश्रधातुः उपलब्धः अस्ति चेत् निर्णयप्रक्रिया अत्यन्तं भयङ्कररूपेण भवितुम् अर्हति ।
अस्मिन् लेखे, अहं 6061 तथा 7075 एल्युमिनियम मिश्र धातुनां तुलनां करिष्यामि, तेषां विशिष्टानि सुविधानि प्रकाशयिष्यामि तथा च भवतः परियोजनायाः कृते कोऽपि मिश्रधातुः अनुकूलः इति निर्धारयितुं साहाय्यं करिष्यामि। चालकता एवं जंग प्रतिरोध से समग्र शक्ति तक, इन दो एल्यूमीनियम मिश्र धातुओं को उनके विशिष्ट लाभ एवं अनुप्रयोग होते हैं। अतः, 6061 तथा 7075 एल्युमिनियम मिश्र धातुओं के जगति गोताखो रहें और आविष्कार करें कि उनका अलग करता है।
एल्युमिनियम 6061 एकः संरचनात्मकः धातुः अस्ति यस्य बहुमुख्यतायै व्यापकरूपेण मान्यता प्राप्ता अस्ति । अस्य रासायनिकमेकअपमध्ये मैग्नीशियमस्य सिलिकॉनस्य च मिश्रणं भवति, ये तस्य गुणानाम् कुञ्जिकाः सन्ति । अत्र सरलं विच्छेदः अस्ति : १.
● मैग्नीशियम(mg): 1.0%
● सिलिकॉन: 0.6%
● क्रोमियम(CR): 0.2%
● ताम्र(CU): 0.28%
● एल्युमिनियम(अल्): 97.9%
इदं मिश्रणं एव ६०६१ एकं मिश्रधातुं करोति । इदं न केवलं शुद्धं एल्युमिनियमं - योजिततत्त्वानि कथं वर्तन्ते इति परिवर्तयन्ति।
यदा वयं 6061 इत्यस्य विषये वदामः तदा वयं एकं सामग्रीं पश्यामः यत् तस्य तन्यशक्तिं वर्धयितुं तापं चिकित्सां कुर्मः। अत्र केचन द्रुततथ्यानि सन्ति-
● तन्यता शक्ति : 20,000 से 42,000 psi तक
● उपज शक्ति : लगभग 8,000 से 35,000 psi
● घनत्व: मोटेन 2.7 g/cm³
6061 अस्य उत्तमस्य जंगप्रतिरोधस्य वेल्डेबिलिटी इत्यस्य च कृते अपि प्रसिद्धम् अस्ति । इदं अन्येषां केषाञ्चन एल्युमिनियममिश्रधातुनां इव कठिनं न भवति, परन्तु अनेकेषां कार्याणां कृते पर्याप्तं प्रबलम् अस्ति। प्लस्, अस्य एकः सभ्यः बल-तः-भार-अनुपातः अस्ति ।
६०६१ इत्यस्य उपयोगः बहुषु विषयेषु भवति । इदं सामान्यम् अस्ति : १.
● एल्यूमीनियम मशीनिंग परियोजना
● ट्यूब एवं रॉड जैसे एक्सट्रूशन परियोजना
● भाग जिनमें 5-अक्ष परिशुद्धता मशीनिंग की आवश्यकता है।
इदं कृते एकं गमनम् . CNC मशीनिङ्ग यतोहि इदं कटयितुं आकारं च सुलभं भवति। भवन्तः तत् कार-नौकासु, केषुचित् भवनेषु अपि तत् प्राप्नुवन्ति।
6061 के सद्-न-तथा-उत्तम भागों के बारे में वदामः प्रथमं, प्रोस्:
● अच्छा मशीनलिबिलिटी: कट्-आकारं कर्तुं सुलभम् अस्ति।
● वेल्डिंग: इदं सम्यक् वेल्ड् करोति, यत् वस्तूनाम् निर्माणार्थं महान् अस्ति।
● जंग प्रतिरोधः: इदं तत्त्वानां कृते सुन्दरं सम्यक् तिष्ठति।
परन्तु, इदं सिद्धं न भवति। अत्र केचन विपक्षाः सन्ति-
● शक्ति: 7075 इव प्रबलं न भवति, विशेषतः उच्च-तनाव-अनुप्रयोगेषु।
● ताप उपचार: उत्तम यांत्रिक गुण प्राप्त करने के लिए इसके सावधानी के साथ उपचारित किया जाना चाहिए।
एल्युमिनियम 7075 अस्य अद्वितीयस्य रासायनिकसंरचनायाः कारणात् विशिष्टः अस्ति । इदं मिश्रणं यस्मिन् जिंक-ताम्रयोः उच्चस्तरः अन्तर्भवति, तस्य सह केनचित् मैग्नीशियम-सिलिकॉन-योः सह । एतत् मिश्रणं तस्मै विशेषतानां दृढसमूहं ददाति । अत्र सरलं विच्छेदः अस्ति : १.
● जिंक: लगभग 5.6-6.1%
● मैग्नीशियम: 2.1-2.9%
● ताम्र: 1.2-2.0%
● क्रोमियम (CR): 0.23%
एते तत्त्वानि एकत्र कार्यं कुर्वन्ति यत् धातुः निर्मातुं शक्यते यत् कठिनं भवति तथा च चुनौतीपूर्णकार्यस्य कृते सज्जं भवति।
यदा वयं 7075 मिश्र धातुस्य विषये वदामः तदा वयं केचन प्रभावशालिनः भौतिकाः यांत्रिकाः च गुणाः पश्यामः। अयं धातुः ताप-उपचारितः भवति, यत् तस्य तन्य-शक्तिं महत्त्वपूर्णतया वर्धयति । इदं कारणं 7075 T6, अस्य मिश्र धातुस्य एकः विशिष्टः प्रकारः, एतावत् अन्विष्यते। अत्र कतिचन मुख्यगुणाः सन्ति : १.
● घनत्व: 2.81 g/cm³
● तन्यता शक्ति: 83,000 psi तक
● उपज शक्ति: 73,000 psi तक
● द्रवण बिन्दु: 477-635°C (890-1175°F)
एताः सङ्ख्याः अस्मान् वदन्ति यत् 7075 एल्युमिनियमः एकः कठिनः कुकी अस्ति, विशेषतः उच्च-तनाव-अनुप्रयोगानाम् कृते।
औद्योगिक-अनुप्रयोग-जगति ७०७५ एल्युमिनियमः तारा अस्ति । इदं एरोस्पेस् भागानां कृते गन्तुं गच्छति यतोहि तस्य बल-भार-अनुपातस्य कारणतः। भवन्तः तत् प्राप्नुवन्ति:
● विमान फिटिंग्स .
● गियर्स एवं शाफ्ट
● मिसाइल पार्ट्स .
न केवलं विमानानाम्, रॉकेटस्य च विषये एव, तथापि। इदं मिश्र धातुः अपि Extrusion परियोजनानां वाणिज्यिकप्रयोजनानां च कृते महान् अस्ति यत्र स्थायित्वं प्रमुखं भवति।
7075 मिश्र धातुना सह कार्यस्य सद्भावस्य कठिनभागस्य च विषये गपशपं कुर्मः। तस्य सामर्थ्यानि स्पष्टानि सन्ति- १.
● सुपर उच्च-तनाव प्रतिरोध .
● एरोस्पेस् तथा सैन्य गियर् कृते महान्
● ठोस जंग प्रतिरोध .
परन्तु, इदं सर्वं सुचारुता नौकायानं न भवति। तत्र अपि काश्चन आव्हानानि सन्ति-
● 6061 इत्यस्मात् वेल्ड् कर्तुं कठिनतरम् अस्ति ।
● अन्य एल्युमिनियम मिश्र धातुओं के रूप में एनोडाइजिंग पर अच्छा नहीं है।
● अधिकं महत्त्वपूर्णं भवितुम् अर्हति, अतः तस्मिन् बजटे दृष्टिः स्थापयन्तु
यदा वयं एल्युमिनियम 6061 तथा एल्युमिनियम 7075 इत्येतयोः विषये वदामः तदा वयं विशिष्टयान्त्रिकगुणैः सह द्वौ शीर्ष-मिश्रधातु-ग्रेड्-द्वयं पश्यामः । अधुना, एतानि गुणानि विभजामः यत् भवतः परियोजनायाः कृते कोऽपि धातुः सम्यक् विकल्पः भवितुम् अर्हति इति द्रष्टुं शक्नुमः ।
7075 मिश्र धातुः प्रायः 'विमानश्रेणी' इति उच्यते यतोहि सुपर स्ट्रॉन्ग् अस्ति । अस्य 6061 मिश्र धातुतः अधिकं तन्यशक्तिः अस्ति, यस्य अर्थः अस्ति यत् एतत् भङ्गं विना अधिकं बलं सम्भालितुं शक्नोति । 7075 इत्यस्य प्राथमिकं मिश्र धातुकरणतत्त्वं जस्ता अस्ति, एतत् अतिरिक्तं बलं ददाति ।
अपरं तु ६०६१ मैग्नीशियम-सिलिकॉन्-इत्यनेन सह निर्मितम् अस्ति । इदं 7075 इव प्रबलं न भवति, परन्तु अद्यापि सुन्दरं कठिनं भवति। येषां परियोजनानां कृते उच्चतमस्य शक्तिः आवश्यकी नास्ति, यथा केचन Extrusion परियोजना वा व्यावसायिकप्रयोजनानि वा, 6061 महान् फिट् भवितुम् अर्हति।
यदा घनत्वस्य भारस्य च विषयः आगच्छति तदा ६०६१ एल्युमिनियमः लघुतरः भवति । एतेन एतादृशानां कार्याणां कृते गन्तुं गच्छति यत्र भवन्तः वस्तूनि हल्कानि स्थापयितुम् इच्छन्ति परन्तु अद्यापि दृढं स्थापयितुम् इच्छन्ति। तेषां भागानां विषये चिन्तयन्तु येषां चरणार्थं वा वहितुं वा सुलभं भवेत्।
६०६१ तथा ७०७५ एल्युमिनियम इत्येतयोः द्वयोः अपि तापस्य उपचारः कर्तुं शक्यते । ताप-उपचारः तान् तान् अपि अधिकं प्रबलं कर्तुं शक्नोति। परन्तु ते तस्य भिन्नरूपेण प्रतिक्रियां ददति। यथा, 7075 T6 इत्येतत् ताप-उपचारस्य अनन्तरं तत्र बहिः कठिनतम-विकल्पेषु अन्यतमम् अस्ति ।
यथा तापवाहकता, ६०६१ विजेता अस्ति । इदं तापं श्रेष्ठतया प्रसारयति, यत् वस्तुनि शीतलं स्थापयितुं महत्त्वपूर्णं भवितुम् अर्हति, यथा एल्युमिनियम-यन्त्रीकरणे ।
7075 तथा 6061 के समान गलन बिन्दु हैं, 1080°C से 1200°C से 1080 °C तक की गई है। परन्तु तेषां विद्युत् प्रतिरोधः भिन्नः अस्ति। 6061 सामान्यतः उत्तम चालकता होती है, जो विद्युत अनुप्रयोगों के लिए महत्वपूर्ण हो सकती है।
यदि वयं लोचनाम् वदामः तर्हि एल्युमिनियम-सामग्रीणां कृते लोचनस्य मापलसः अपि तथैव भवति । अस्य अर्थः अस्ति यत् ते द्वौ अपि तनावस्य अधः किञ्चित् नत्वा पातयिष्यन्ति परन्तु पुनः उच्छिष्टौ भविष्यतः। कठोरतायै, 7075 प्रायः धारं प्राप्नोति, विशेषतः 7075 T6 शर्ते । इदं कठिनतरं, यस्य अर्थः अस्ति यत् इदं खरचानाम् प्रतिरोधं कर्तुं शक्नोति, उत्तमं धारयितुं शक्नोति।
6061 तथा 7075 एल्युमिनियम के बीच का चयन करते समय, भार, गर्मी उपचार, चालकता, और यांत्रिक गुण जैसे लोचना एवं कठोरता पर विचार करें। भवतः विकल्पः भवतः बजटस्य, अनुप्रयोगानाम्, भवतः परियोजनायाः कृते विशिष्टनिर्माणविचारणानां च उपरि निर्भरं भविष्यति।
यदा वयं यन्त्रक्षमतायाः विषये वदामः तदा वयं यन्त्राणां उपयोगेन धातुः आकारयितुं कियत् सरलम् इति वयं अभिप्रायं कुर्मः । एल्युमिनियम 6061 तथा एल्युमिनियम 7075 दोनों दोनों दोनों से अच्छा मशीनलिबिलिटी होती है, परन्तु वे भिन्न हैं। 6061 मिश्र धातुः प्रायः चयनितः भवति यतोहि तस्य कटनं आकारं च सुकरं भवति । यतो हि तस्य तस्मिन् मैग्नीशियमः सिलिकॉन् च अस्ति । एते सीएनसी-मशीनिङ्ग इत्यादीनां साधनानां उपयोगं कुर्वन् कार्यं कर्तुं अधिकं मैत्रीपूर्णं कुर्वन्ति ।
7075 मिश्र धातुः, अपरं तु, किञ्चित् कठिनतरः अस्ति यस्य सह कार्यं कर्तुं शक्यते। यतो हि तस्य अधिकं जस्ता अस्ति तथा च ताम्र । एतेन कठिनतरं भवति, यत् बलस्य कृते हितकरं भवति परन्तु कटनस्य, आकारस्य च कृते आव्हानं भवितुम् अर्हति ।
अधुना, फार्मिंग्, वेल्डिङ्ग् इत्यादीनां विषये वदामः । करणस्य अर्थः धातुं झुकति वा आकारयति वा । वेल्डिङ्ग धातुः तापेन सह एकत्र चञ्चलीकरणं इव भवति। एल्युमिनियम ६०६१ अत्र तारा अस्ति । इदं परियोजनानां कृते महान् अस्ति यस्याः आवश्यकता अस्ति यत् झुकायाः वेल्डिङ्गस्य च आवश्यकता अस्ति यतोहि इदं सहजतया न क्रैक भवति। प्लस्, इदं तापयित्वा पुनः शीतलं भवति इति सम्भालितुं शक्नोति दुर्बलतां विना।
७०७५ एल्युमिनियमः वेल्डिङ्गं कर्तुं तावत् सुलभः नास्ति । तत् यतो हि एतत् ताप-उपचारित-धातुः अस्ति। यदा त्वं तत् तापयसि तदा तस्य किञ्चित् बलं नष्टं कर्तुं शक्नोति। अतः, यदि भवन्तः वेल्डस्य आवश्यकतां अनुभवन्ति तर्हि 6061 भवतः सर्वोत्तमः पणः भवेत्।
वास्तविकजीवनस्य उदाहरणानि पश्यामः। कल्पयतु वयं द्विचक्रिकायाः कृते भागं कुर्मः। द्विचक्रिकायाः दृढता आवश्यकी परन्तु लघुः अपि भवितुम् आवश्यकम्। 6061 एल्युमिनियमस्य उपयोगः प्रायः फ्रेमस्य कृते उपयुज्यते यतोहि इदं पर्याप्तं प्रबलं भवति परन्तु नलिकेषु आकारं कर्तुं सुलभं भवति । अधिकं, तस्य बहु मूल्यं न भवति।
ये विषयाः सुपर-बल-बलवन्तः भवितुम् अर्हन्ति, तेषां कृते, विमानस्य भागाः इव, ७०७५ एल्युमिनियमस्य उपयोगः प्रायः भवति । इदं विमानश्रेणी इति प्रसिद्धम् अस्ति यतोहि अस्य उच्चबल-भार-अनुपातः अस्ति । अस्य अर्थः अस्ति यत् इदं वास्तवतः प्रबलम् अस्ति यत् एतत् कथं लघु अस्ति। परन्तु, अधिकं आकारयितुं अधिकं व्ययः च कठिनतरः अस्ति।
यदि भवान् किमपि करोति यत् बहु आकारं दातुं आवश्यकं भवति तथा च बजटे अस्ति, तर्हि 6061 कृते गच्छतु, यदि भवान् Aerosspace इत्यत्र इव उच्च-तनाव-अनुप्रयोगानाम् कृते किमपि सुपर-बल-बलवान् आवश्यकः अस्ति, 7075 गन्तुं मार्गः भवितुम् अर्हति, यद्यपि कार्यं कर्तुं कठिनतरम् अस्ति।
एतौ एल्युमिनियममिश्रधातुः महान् विकल्पः अस्ति । इदं केवलं भवतः परियोजनायाः कृते भवतः किं आवश्यकम् इति विषये निर्भरं भवति।
यदा वयं एल्युमिनियम 6061 तथा एल्युमिनियम 7075 इत्येतयोः विषये वदामः तदा वयं भिन्न-भिन्न-रासायनिक-रचनानां सह द्वौ मिश्र-वर्गौ पश्यामः | जंगप्रतिरोधः एकः प्रमुखः कारकः अस्ति यस्य वयं विचारं कुर्मः। एल्युमिनियम 6061 इत्यस्य मुख्यमिश्रणतत्त्वरूपेण मैग्नीशियमः सिलिकॉनः च सन्ति । एतत् मिश्रणं तस्य जंगविरुद्धं उत्तमं रक्षणं ददाति। अपरं तु एल्युमिनियमस्य ७०७५ मध्ये अधिकं जस्ता, ताम्रं च भवति । यद्यपि इदं अधिकं प्रबलं भवति, तथापि इदं जङ्गमस्य प्रतिरोधकं न भवति यथा 6061 मिश्र धातुः।
एनोडिस्इंग् इति स्मार्ट-मार्गः अस्ति यत् एल ६०६१, ७०७५ च द्वौ अपि अस्य विद्युत्-रासायनिक-प्रक्रियायाः माध्यमेन गन्तुं शक्नुवन्ति । परन्तु, 6061 प्रायः उत्तमं करोति। एतत् एकरूपं आक्साइड्-स्तरं निर्माति यत् वर्णं सम्यक् गृह्णीयात् । एतेन परियोजनानां कृते शीर्ष-पिकः भवति यत्र द्रव्यं दृश्यते ।
अत्र कथं कार्यं करोति इति। वयं धातुं अम्लस्नाने निमज्ज्य तस्य माध्यमेन प्रवाहं चालयामः। एतेन पृष्ठे आक्साइड्-स्तरं निर्मितं भवति । इदं स्तरं जङ्गमतः युद्धं कृत्वा अस्मान् वर्णं योजयितुं ददाति। 6061 तथा 7075 इत्येतौ द्वौ अपि anodized कर्तुं शक्यते, परन्तु परिणामाः भिन्नाः दृश्यन्ते ।
यदि भवान् वर्णं इच्छति तर्हि 6061 मिश्र धातुः प्रायः एव मार्गः भवति । इदं समानरूपेण रञ्जकं गृह्णाति, अतः महत् दृश्यते। ७०७५ मिश्र धातुः अपि वर्णः भवितुम् अर्हति, परन्तु तत् तावत् जीवन्तं न भवेत् । इदं किञ्चित् चिन्तनीयं यत् यदि रूपं यथा महत्त्वपूर्णं भवति तथा कार्यम् इव महत्त्वपूर्णम् अस्ति वा।
किञ्चित् यत् स्थास्यति, उभौ मिश्रधातुः प्रबलविकल्पौ स्तः। परन्तु ६०६१ इत्यस्य कालखण्डे ६०६१ तमे वर्षे न्यूनतया परिचर्यायाः आवश्यकता भवेत् यतोहि तस्य उत्तमः जंगप्रतिरोधः अस्ति । तत् तु सन्तुलनम्, तथापि। यदि भवन्तः अधिकं बल-भार-अनुपातस्य आवश्यकतां अनुभवन्ति, यथा एरोस्पेस् अथवा उच्च-तनाव-अनुप्रयोगेषु, 7075 भवतः मिश्र धातुः भवितुम् अर्हति ।
सम्यक् एल्युमिनियमसामग्रीणां चयनं भवतः बजटस्य, अनुप्रयोगस्य, भवतः आवश्यकानां धातुनां गुणानाम् उपरि निर्भरं भवति । मिश्र धातु तुलना केवलं एकं वस्तु न भवति। इदं सर्वाणि विशेषतानि दृष्ट्वा, जंगप्रतिरोधात् आरभ्य मशीनलिबिलिटीपर्यन्तं एनोडाइजिंगक्षमतापर्यन्तम्।
एल्युमिनियम 6061 तथा एल्युमिनियम 7075 एरोस्पेस् उद्योगे द्वौ अपि महत्त्वपूर्णौ स्तः। तेषां लघुभारः, बलं च तान् विमानस्य कृते सिद्धं करोति । ७०७५ मिश्र धातुः, प्रायः विमानश्रेणी इति उच्यते, उच्चतन्यशक्तिं दर्पयति, तस्य उपयोगः सामान्यतया उच्च-तनाव-प्रयोगेषु भवति इदं पक्षेषु धडेषु च दृश्यते यत्र स्थायित्वं कुञ्जी भवति। अपरं तु ६०६१ तस्य वेल्डिङ्ग-गुणानां कृते उपयुज्यते, प्रायः विमान-फिटिङ्ग्स्, पक्ष-टिप्स् च दृश्यते ।
वाहनस्य परिवहनस्य च जगति एल्युमिनियममिश्रधातुः द्वौ अपि महत् भागं भवति । 6061 मिश्र धातुः बहुमुख्यतायाः कृते प्रसिद्धः अस्ति, तस्य उपयोगः च 10. Auto Parts like Wheels and Chassis . अस्य जंगप्रतिरोधः वाहनशरीराणां कृते उत्तमं विकल्पं करोति । 7075 मिश्र धातुः, तस्य उच्चतरबलेन सह, रेसिंग-अनुप्रयोगेषु, अधिक-तनावं गृह्णाति, यथा गियरबॉक्स्, निलम्बन-घटकाः च, तेषां भागानां कृते च उपयुज्यते
समुद्रीयप्रयोगानाम् कृते जंगप्रतिरोधः सुपर महत्त्वपूर्णः अस्ति । अत एव एल्युमिनियम 6061, समुद्रजलस्य उत्तमप्रतिरोधेन सह, प्रायः उपयुज्यते। इदं नौकायाः पतङ्गेषु, समुद्रीय-फिटिङ्ग्-मध्ये च दृश्यते । संरचनात्मक-इञ्जिनीयरिङ्ग-कृते द्वयोः मिश्र-धातुयोः उपयोगः भवति । 7075 इत्यस्य उच्चशक्तिः संरचनानां कृते परिपूर्णा अस्ति येषां लघुः तथापि प्रबलः भवितुम् आवश्यकः अस्ति।
निर्माणे ६०६१ एल्युमिनियमः एकः गन्तुं संरचनात्मकधातुः अस्ति । अस्य उत्तमं रूपं वेल्डिंग गुणाः च अस्य चक्रस्य सेतुस्य च निर्माणार्थं आदर्शं कुर्वन्ति । ७०७५ तमे वर्षे निर्माणे ७०७५ तमे वर्षे न्यूनानुकूलनिर्माणविचारणानां कारणेन न्यूनप्रमाणं भवति ।
उपभोक्तृवस्तूनि एल्युमिनियमसामग्रीभ्यां लाभं प्राप्नुवन्ति। 6061 प्रायः सायकल, मत्स्यपालनस्य रील इत्यादिषु उत्पादेषु प्रायः तस्य यन्त्रक्षमतायाः, एनोडिस्करणक्षमतायाः च कृते दृश्यते । 7075 इत्यस्य उपयोगः उपकरणेषु साधनेषु च भवति येषां अधिकं कठोरता, शक्तिः च आवश्यकी भवति, यथा शिलारोहणसाधनम् ।
प्रत्येकं मिश्र धातुश्रेणीयाः स्वकीयाः रासायनिकसंरचना, यांत्रिकगुणाः च सन्ति ये भिन्न-भिन्न-औद्योगिक-अनुप्रयोगानाम् कृते उपयुक्ताः भवन्ति । भवेत् 6061 मध्ये सिलिकॉन तथा मैग्नीशियम वा 7075 मध्ये जिंक, ताम्रं, मैग्नीशियमं च, एतेषु मिश्र धातुप्रकाराः अद्वितीयाः गुणाः सन्ति ये विविधप्रयोगेषु अत्यावश्यकाः सन्ति। परियोजनायाः कृते मिश्रधातुं चयनं कुर्वन् बजटं, बल-भार-अनुपातः, आवश्यकानां धातुनां विशिष्टगुणाः इत्यादीनां कारकानाम् विचारं कुर्वन्तु ।
एल्युमिनियम 6061 इत्यस्य कार्यक्षमतायाः जंगप्रतिरोधस्य च कृते प्रसिद्धः अस्ति, यदा तु एल्युमिनियम 7075 एरोस्पेस् इत्यादिषु उच्च-तनाव-अनुप्रयोगेषु स्वस्य उत्तम-बलस्य उपयोगस्य च कृते मान्यतां प्राप्नोति प्रत्येकस्य औद्योगिक-अनुप्रयोगेषु स्वस्य स्थानं भवति, तथा च मिश्र धातु-चयनं परियोजना-आवश्यकतानां इष्ट-विशेषतानां च उपरि निर्भरं भवति ।
यदा भवान् स्वस्य परियोजनायाः कृते सम्यक् मिश्रकं चिनोति , तदा एतेषां बृहत् विचाराणां विषये चिन्तयन्तु: बलं, मूल्यं, उपलब्धता च। एते भवतः कम्पास इव स्मार्ट विकल्पं कर्तुं।
● शक्तिः : भवतः धातुः कियत् प्रबलः आवश्यकः? एल्युमिनियम 6061 इत्येतत् सुन्दरं कठिनं भवति, परन्तु एल्युमिनियम 7075 अपि अधिकं प्रबलम् अस्ति। इदं यथा उत्तमस्य द्विचक्रिकायाः हेल्मेटस्य प्रो रेसिंग हेल्मेट् इत्यस्य च मध्ये अन्तरं इव अस्ति।
● लागत: धन महत्त्व, किम्? सामान्यतया ६०६१ न्यूनमहत्त्वपूर्णः भवति । यदि भवतः बजटं कठिनं भवति तर्हि एषः एव मार्गः भवेत्।
● उपलब्धता: भवान् यत् आवश्यकं तत् सहजतया प्राप्तुं शक्नोति वा? एल्युमिनियम 6061 एल्युमिनियमसामग्रीणां रोटिका, घृतं च इव अस्ति – सर्वत्र अस्ति । परन्तु 7075 किञ्चित् अधिकं अन्वेषणं गृह्णीयात्।
कथयतु यत् भवान् कस्यापि परियोजनायाः कार्यं करोति। भवता किं भवति इति चिन्तनीयम्। किं द्विचक्रिकायाः भागः अस्ति ? कदाचित् किञ्चित् आडम्बरपूर्णं उपकरणम्? अत्र त्वरितमार्गदर्शकः अस्ति : १.
● यदि भवान् किमपि करोति यत् किञ्चित् नमनीयं वा आकारं वा कर्तुं आवश्यकं भवति, यथा एल्युमिनियम ट्यूब वा प्लेट्, 6061 कृते गच्छतु, तस्य उत्तमं रूपं प्राप्तम् अस्ति तथा च वेल्डिङ्गः वायुः अस्ति।
● परन्तु यदि भवान् किमपि करोति यत् सुपर तनावपूर्णं भविष्यति, यथा विमानस्य कृते भागाः, भवान् 7075 इच्छति।इदं तत् उच्च-तनाव-अनुप्रयोग-स्पन्दनं प्राप्तवान्, तस्य जस्ता-ताम्र-मिश्रणस्य धन्यवादः।
एल्युमिनियम-मशीनिङ्ग-विशेषज्ञाः एतयोः मिश्रधातु-ग्रेडयोः विषये चर्चां कर्तुं प्रेम्णः। ते भवन्तं वक्ष्यन्ति यत् 6061 भवतः अधिकांशवस्तूनाम् कृते भवतः गमनम् अस्ति। इदं मित्रवतः आसपासस्य धातुः इव अस्ति। इदं मैग्नीशियमं सिलिकॉन् च प्राप्तवान्, यत् संरचनात्मकसामग्रीणां कृते ठोसदलम् अस्ति ।
परन्तु तदा भवतः ७०७५ – विमान-श्रेणी-नायकः – प्राप्तः अस्ति । यदा भवन्तः कठिनाः भवन्ति तदा भवन्तः आह्वयन्ति यत् भवन्तः आह्वयन्ति। 7075 T6, यथा, ताप उपचारः सुपर स्ट्रॉन्ग् भवति। एरोस्पेस् मध्ये अस्य उपयोगः भवति यतोहि अस्य आश्चर्यजनकं बल-भार-अनुपातः अस्ति ।
अत्र एकः यन्त्रकारः अवदत्- 'for . 5-अक्सी परिशुद्धता मशीनिङ्ग , 7075 स्वप्नः भवितुम् अर्हति। इदं कठिनं, परन्तु एतत् आव्हानं सम्भालितुं शक्नोति।' तथा च Extrusion परियोजनानां विषये, 6061 अधिकः व्यय-प्रभावी आसीत् तथा च कार्यस्य कृते केवलं योग्यः आसीत्।
एल्युमिनियम 6061 मैग्नीशियम तथा सिलिकॉन के मुख्य मिश्र धातु तत्त्वों के रूप में बनाया जाता है। अपरं तु एल्युमिनियमस्य ७०७५ मध्ये जिंक-ताम्रस्य उच्चतरस्तरः भवति । रासायनिक रचना में इस भेद ने विशिष्ट यांत्रिक गुणों को उत्पन्न होता है।
मिश्र धातु विकल्पः महत् अन्तरं कर्तुं शक्नोति। उदाहरणार्थं, 6061 मिश्र धातुः बहुमुख्यतायाः, उत्तम-जङ्गम-प्रतिरोधस्य च कृते प्रसिद्धः अस्ति, येन एतत् एल्युमिनियम-प्लेट्-निर्माणम् अथवा एक्सट्रूशन-प्रकल्पाः इत्यादीनां व्यावसायिक-प्रयोजनानां कृते उपयुक्तं भवति ७०७५ मिश्र धातुः, तस्य उच्चतन्यबलं कठोरता च भवति, प्रायः उच्च-तनाव-अनुप्रयोगेषु एयरोस्पेस् अथवा सैन्य-उपकरणेषु यथा उच्च-तनाव-अनुप्रयोगेषु उपयुज्यते
कदाचित्, आम्। परन्तु, तत् अनुप्रयोगस्य उपरि निर्भरं भवति। यदि परियोजनायाः उच्चशक्ति-भार-अनुपातस्य आवश्यकता अस्ति तथा च मूल्यं सम्भालितुं शक्नोति, तर्हि 7075 इत्यस्य उपयोगः भवितुं शक्नोति । तथापि, येषां परियोजनानां कृते उत्तम-वेल्डिंग-भवन-क्षमतायाः आवश्यकता वर्तते, तेषां कृते 6061 प्रायः उत्तमः पिकः भवति ।
एल्युमिनियम 6061 इत्यस्य रासायनिकसंरचनायाः कारणात् उत्तमं वेल्डिंग-विशेषणं भवति । वेल्डिंग प्रक्रिया के दौरान क्रैक करने की कम संभावना है, 7075 के विपरीत है जो इसकी उच्च जस्ता सामग्री के कारण अधिक विफलता के लिए अधिक प्रवण होती है।
एल्युमिनियम 7075 प्रायः विमानश्रेणी इति उच्यते यतोहि अस्य तन्यताशक्तिः, उपजबलं च अस्ति । अस्य अर्थः अस्ति यत् इदं विकृतं कर्तुं पूर्वं बहु तनावं सम्भालितुं शक्नोति। अत एव भागानां कृते महान् अस्ति यत् बहु दबावे वा भारस्य वा अधः भविष्यति।
● 6061 तथा 7075 जैसे एल्यूमीनियम मिश्र धातुओं का प्रयोग बहूनों का उपयोग किया जाता है क्योंकि वे बढ़ती हैं लेकिन प्रकाश।
● 6061 इत्यस्य उपयोगः प्रायः एल्युमिनियम-नलिकां वा फ्रेम्स इत्यादीनि वस्तूनि निर्मातुं भवति यतोहि तस्य आकारः, एकत्र सम्मिलितः च सुलभः भवति ।
● 7075 इत्यस्य उपयोगः तदा भवति यदा भवतः किमपि वास्तविकरूपेण प्रबलं आवश्यकं भवति, यथा विमानानाम् अथवा द्विचक्रिकाणां भागाः ये वास्तवतः द्रुतं गच्छन्ति।
● यद्यपि तौ द्वौ अपि एल्युमिनियमौ स्तः तथापि तेषां भिन्नानि सामग्रीनि सन्ति ये तान् भिन्न-भिन्न-कार्यस्य कृते उत्तमं कुर्वन्ति।
यदा वयं एल ६०६१ मिश्र धातुः बहुमुख्यतायाः कृते प्रसिद्धः अस्ति । अस्मिन् मैग्नीशियमः सिलिकॉन् च सन्ति तथा च उत्तमं जंगप्रतिरोधं वेल्डेबिलिटी च प्रददाति । एतेन अनेकेषां वाणिज्यिकप्रयोजनानां कृते इदं गन्तुं गच्छति।
अपरं तु एल्युमिनियम ७०७५ बहु प्रबलतरम् अस्ति । तस्य तापचिकित्सा भवति तथा च अधिकं जस्ता भवति। एतेन तस्य उच्चतरं तन्यकं बलं प्राप्यते, अतः एव एतत् प्रायः एरोस्पेस् इत्यादिषु उच्च-तनाव-अनुप्रयोगेषु उपयुज्यते । तथापि, कार्यं कर्तुं किञ्चित् कठिनतरम् अस्ति। तस्य यन्त्रक्षमता न्यूना अस्ति, वेल्डिङ्गस्य कृते च एतावत् उत्तमं न भवति।
6061 तः 7075 पर्यन्तं निर्णयं कुर्वन् एतेषां बिन्दुनां विषये चिन्तयतु:
1. अनुप्रयोगाः : भवन्तः धातुस्य किं उपयोगं करिष्यन्ति ? यदि संरचनात्मकसामग्रीणां कृते अस्ति यत् दृढं भवितुम् आवश्यकं भवति तर्हि 7075 सर्वोत्तमः भवेत्। यदि इदं Extrusion परियोजनानां वा वस्तूनाम् कृते अस्ति येषां आकारस्य आवश्यकता अस्ति, तर्हि 6061 उत्तमं भवितुम् अर्हति।
2. बजटः प्रायः, 6061 न्यूनमहत्त्वपूर्णं भवति। यदि भवतः बजटं कठिनं भवति तर्हि एतेन भवतः मिश्रधातुपरिचयः प्रभावितः भवेत्।
3. निर्माणविचाराः : यदि भवतः परियोजनायां एल्युमिनियम-मशीनिङ्गस्य बहुभागः भवति, यथा CNC-मशीनिङ्गं वा 5-अक्ष-सटीक-यन्त्रीकरणं वा, तर्हि भवतः धातु-ग्रेड-यन्त्र-क्षमतायाः विचारः करणीयः भविष्यति। 6061 सामान्यतः उत्तमं कार्यक्षमतां प्रदाति।
4. यांत्रिक गुणाः : भवन्तः बल-भार-अनुपातं, उपज-बलं, कठोरता च अवश्यं पश्यन्तु। ७०७५ सामान्यतया बलेन विजयं प्राप्नोति, परन्तु ६०६१ अधिकं निकासी भवति ।
5. रासायनिक रचना : मिश्र धातु रचना धातु के गुणों को प्रभावित करती है। ७०७५ तमे वर्षे अधिकं ताम्रं, जस्ता च अस्ति, ६०६१ तमे वर्षे सिलिकॉन्, मैग्नीशियम च अधिकानि सन्ति ।
6. जंग प्रतिरोधः : यदि धातुः तत्त्वानां कृते उजागरः भविष्यति तर्हि जंगप्रतिरोधः कुञ्जी भवति। 6061 इत्यस्य प्राकृतिकः आक्साइड्-स्तरः अस्ति यः तस्य रक्षणं करोति, येन तत् बहिः अनुप्रयोगानाम् कृते उत्तमं विकल्पं भवति ।
7. ताप उपचारः 7075 7075 T6 प्रपत्रे प्राप्यते, यत् पूर्णतया तापितं भवति तथा च विमानश्रेणीप्रयोगेषु तस्य उपयोगाय प्रसिद्धं भवति। 6061 अपि तापं उपचारं कर्तुं शक्यते, परन्तु इदं Annealed स्थितिं अपि उपलभ्यते, यत् अधिकं स्वरूपक्षमताम् अयच्छति।
सदैव स्वस्य परियोजनायाः विशिष्टानि आवश्यकतानि विचारयन्तु। प्रत्येकस्य मिश्र धातुस्य स्वस्य स्वकीयः विशिष्टः गुणसमूहः भवति । मिश्र धातु ग्रेड, शारीरिक गुण, यांत्रिक गुणों को समझना आपको सूचित निर्णय करने में सहायक होगी।
टीम एमएफजी एकः द्रुतगतिनिर्माणकम्पनी अस्ति, या ओडीएम-मध्ये विशेषज्ञतां प्राप्नोति तथा च ओईएम २०१५ तमे वर्षे आरभ्यते ।