न्यूनमात्रायां निर्माणरणनीतयः सर्वेषां कृते न सन्ति, परन्तु केषुचित् उद्योगेषु-यथा चिकित्सायन्त्रनिर्माणम्-ते अनिवार्याः सन्ति।
भवन्तः कथं उत्तमं न्यूनमात्रायां निर्मातारं चिन्वन्ति?
यथा वयं सर्वे जानीमः, प्रत्येकं न्यूनमात्रायां उत्पादनकम्पनी भिन्ना भवति।एवं यदि भवन्तः तेषु प्रत्येकं पृथक् पृथक् विचारयन्ति तर्हि साहाय्यं भविष्यति।
स्वस्य उत्पादस्य विपण्यस्य च अनुसारं तस्य विश्लेषणं कुर्वन्तु।अत्र विचारणीयाः अत्यावश्यकाः कारकाः सन्ति- १.
१) परिमाणम्
कति भागाः भवन्तः उत्पादयितुम् इच्छन्ति ?उत्तमं पृष्ठपरिष्करणं युक्तं आदर्शरूपं आवश्यकं वा ?अल्पमात्रायां आपूर्तिकर्ता भवन्तं कतिपयान् उच्चगुणवत्तायुक्तान् भागान् वा सहस्राणि वा निर्मातुं साहाय्यं कर्तव्यम्।
निर्मातुः न्यूनं, सामूहिकं च उत्पादनं सम्पादयितुं अभियंतानां दलं भवितुमर्हति ।
२) सामग्रीं चिनोतु
न्यूनमात्रायां निर्मातारं अन्वेष्टुं सामग्रीः अन्यत् महत्त्वपूर्णं कारकं विचारणीयम् अस्ति ।मनसि धारयतु यत् भवतः समीपे न्यूनमात्रायां उत्पादनेन सह चयनार्थं विविधाः कच्चामालाः सन्ति ।
अतः ज्ञातव्यं यत् भवन्तः यत् कम्पनीं विचारयन्ति तत् सर्वेषां भौतिकविकल्पानां कृते उद्घाटितम् अस्ति वा इति।
३) जटिलता
भवतः भागस्य अपि विचारं कुरुत।कियत् जटिलं भवति ?एतेन सम्पूर्णप्रक्रियायाः व्ययः जटिलता च निर्धारिता भविष्यति ।
सुनिश्चितं कुरुत यत् भवन्तः एकं निर्मातारं प्रति सन्तुष्टाः भवन्ति यः भवतः भागं तस्य जटिलतां च सम्भालितुं शक्नोति।स यथोचितव्ययेन एतत् कृत्वा भवद्भ्यः उत्तमं समाधानं दातव्यम्।
४) प्रतिक्रिया
निर्माता भवतः प्रश्नानां शीघ्रं प्रतिक्रियां दातव्यम्।भवन्तः तस्य संशयस्य उत्तरं दातुं क्षमताम् अवलोकयितुं शक्नुवन्ति।सामूहिकनिर्माणं प्रति स्थानान्तरणसमये भवतः साहाय्यं करिष्यति स्म।
भवन्तः न्यूनमात्रायां निर्माणरणनीतिं कथं चिन्वन्ति?
न्यूनमात्रायां निर्माणरणनीतिं चयनं उत्पादस्य निर्माणे व्ययस्य, विकासस्य समयरेखायाः, तस्य समग्रजटिलतायाः च केन्द्रीक्रियते ।तान् मापदण्डान् सम्यक् समीक्षां कृत्वा निर्माता स्वस्य व्यक्तिगतप्रक्रियाणां परिभाषार्थं उत्पादनक्षेत्रे प्रयुक्तानि कानिचन सामान्यानि रणनीत्यानि अवलोकयेत्
#1: उच्च मिश्रण, कम मात्रा निर्माण (HMLV)
उच्चमिश्रणं, न्यूनमात्रायां निर्माणं अराजकप्रक्रियारूपेण प्रतीयते, यतः सामान्यतया, बहवः भिन्नाः उत्पादाः लघुसमूहेषु एकत्र निर्मिताः भवन्ति ।अस्याः रणनीत्याः अनेकाः प्रक्रियापरिवर्तनानि, सामग्रीनां साधनानां च विविधसमूहस्य आवश्यकता भविष्यति ।अतः, एषः विकल्पः नास्ति यः विधानसभारेखावातावरणाय सुयोग्यः अस्ति यतः अस्य कृते सृजनशीलतायाः अनुकूलतायाः च आवश्यकता भवति ।
#2: अनुकूली दुबला कम मात्रा निर्माण
सामान्यतया समानोत्पादानाम् अथवा विशेषतया जटिलानां न भवति इति श्रृङ्खलां निर्मातुं एषा पद्धतिः सर्वोत्तमरूपेण उपयुज्यते, यतः प्रक्रिया अल्पविचलनस्य अनुमतिं दास्यतिसम्भवतः तेषां निर्मातृणां कृते लीनः उत्तमसमाधानेषु अन्यतमः अस्ति ये विशेषतया व्ययस्य नियन्त्रणस्य विषये चिन्तिताः सन्ति।मानकीकरणेन तेषां वित्तपोषणस्य महत्त्वपूर्णः प्रतिशतः कुत्र गच्छति इति सम्यक् द्रष्टुं शक्यते ततः आवश्यकतानुसारं न्यूनीकरणं कर्तुं शक्यते।
#3: जस्ट-इन्-टाइम मैन्युफैक्चरिंग (JIT)
जेआइटी न्यून-उच्च-मात्रायां वातावरणे कार्यं कर्तुं शक्नोति ।वस्तुतः माङ्गल्याः सेवायाः विषयः अस्ति।
उपसंहारः
TEAM MFG अस्माकं अभियंताः च समस्यानां समाधानं कल्पयितुं शक्नुवन्ति स्म।आपूर्तिशृङ्खलायाः ज्ञानं बोनसः स्यात्।
